काठमाडौँ — ओहो ! यस्तै विस्मात्पूर्ण प्रतिक्रिया त आउँछ, जतिबेला सुन्नुपर्ने हुन्छ, एकपछि अर्को फुटबल खेलाडी विदेश पलायन हुँदै छ भनेर । कतै कुनै दिन सहिद स्मारक लिग ‘ए’ डिभिजन सुरु हुनेछ । तर, मूल कुरा अर्कै बन्दै छ, त्यही खेलाडी पलायनको । त्यो पनि अधिकांस अस्ट्रेलियातर्फ । कुरा त नेपाल सुपर लिगको पनि छ ।

तर ती सबै फिक्का हुनेछन् । एकजना होइन, दुईजना होइन, ३० भन्दा बढी खेलाडी पछिल्लो समय परदेश लागेका छन् । अस्ट्रेलिया, अमेरिकाजस्ता मुलुक उनीहरूको गन्तव्य बनेको छ ।

यस्तोमा प्रश्न बन्छ, फुटबल खेल्ने चाहिँ को त ? दशरथ रंगशालाको छेउछाउ हिँडिरहेकालाई टिपेर खेलाउन त सकिन्न नै । ओ यो होइन, ओ यो...हो भन्ने स्थिति पनि आउनेछ । झन् विस्मात्पूर्ण स्थिति बन्छ, जतिबेला थप केही खेलाडी पनि अस्ट्रेलिया वा अन्यत्र मुलुक लाग्नेछन् । हल्लामा सुन्न पाइन्छ, केही खेलाडी उतै जाने सुरसारमा छन् । अस्ट्रेलियातर्फ सुरु–सुरुमा लागेका जगजित श्रेष्ठ भन्छन्, खेलाडीलाई पनि सुखद जीवनका लागि प्रयास गर्ने अधिकार हुन्छ नि ।

किन नहुनु ? हुन्छ । सायद त्यसैले होला अखिल नेपाल फुटबल संघ (एन्फा) पनि चुपचाप छ । सायद उल्टै मज्जा लिइरहेको छ । तिनको तर्क कुनै समय हो नै जस्तो लाग्छ, आखिरमा विदेश जाने खेलाडीलाई रोक्ने कसरी ? त्रिभुवन विमानस्थल गएर फर्काउन त सकिन्न । तर, सबथोक यत्तिकै सजिलो र सामान्य छैन । नेपाल फुटबल धसिँदै छ, गहिरो न गहिरो खाल्डोमा । खेलाडीलाई नेपाली फुटबलप्रति यति धेरै अविश्वास कहिल्यै लागेको थिएन ।

न त खेलाडीले नेपाली फुटबलसँग यति धेरै चित्त कहिल्यै दुखाएका थिए । खेलाडीको पलायनको शृंखलाले नेपाली फुटबलमा यसअघि कहिल्यै नआएको संकट निम्तिन सक्छ । ‘ए’ डिभिजनमा उक्लेर के–के न गर्नु भनेर उत्साहित चर्च ब्वाइजले दिनेश राजवंशी र तेज तामाङलाई अनुबन्ध गरेर सबैको ध्यान आफूमा तानेको थियो । केही दिन बित्न पाएको थिएन तिनै खेलाडी पनि अस्ट्रेलिया लागे । एक–दुई दिनको फरकमा गौतम श्रेष्ठ, नितिन थापा र रञ्जन विष्ट पनि उतै हान्निए ।

त्यसो त यसअघि पनि फुटबल खेलाडी विदेश नगएका होइनन् । गएकै थिए । पछि जाने रोकिने छैन । तर जसरी जुन मात्रामा अहिले खेलाडी गइरहेका छन्, त्यो भने वास्तवमै निकै चिन्ताजनक स्थिति बनेको छ । सबैभन्दा पहिले एउटा सूची बनाऔं त । तिनै जगजित आफ्नो खेलजीवनको उत्कृष्ट समयमै अस्ट्रेलिया लागे । व्यक्तिगत रूपमा निहुँ खोजिरहने उनको बानी छ । तर, उनी माथिल्लो दर्जाका खेलाडी हुन् । यसमा कसको शंका थियो र ?

जगजितले खनेको बाटो पछ्याउँदै शुलभ मास्के, हेमन गुरुङ, एलान न्यौपाने पनि लागे । पछिल्लो दक्षिण एसियाली खेलकुदमा पुरुषतर्फ फुटबलमा स्वर्ण जित्ने टिमका एक तिहाइभन्दा बढी खेलाडी अस्ट्रेलिया पुगिसके । अभिषेक रिजाल त्यस टिमका एक सदस्य थिए । किन हो उनले पछिल्लो समय हल्का लय त गुमाए । उनी पनि माथिल्लो दर्जाकै खेलाडी हुन् । जगजित जस्तै नेपाली फुटबलमा केही र्छु भन्ने ‘एटिच्युड’ थियो ।

सागको त्यस यू–२३ टिमका अभिषेकसँगै दिनेश, सुमन अर्याल, मिक्चेन तामाङ, हेमन्त थापामगर, नितिन थापा, तेज तामाङ र रेजिन सुब्बा पनि अहिले अस्ट्रेलियामै छन् । यो सूचीको लगभग सबैले नेपाली राष्ट्रिय टिमबाट खेले । अझै खेल्न सक्थे । यस्तो सूचीमा सुमन लामा, आशिष लामा, दर्शन गुरुङ, सन्तोष तामाङ र सन्जोक राईको नाम थपे हुन्छ । यसमा थप्ने मिल्ने नाम अरू धेरै छन् । सबैको कामना हो, यसमा थप अरूको नाम जोड्न नपरोस् ।

गम्भीर असर

यो सबै कुरा सुन्दा अबको राष्ट्रिय टिमबाट कसले पो खेल्छ जस्तो लाग्न सक्छ । किरण लिम्बु, रोहित चन्द, सुजल श्रेष्ठ जस्ता केही नाममात्रले त नेपाली टिम बन्दैन । खासभन्दा यी खेलाडी पलायनको असर पक्कै गम्भीर रहनेछ । अझ यसको असर शृंखलाबद्ध हुनेछ । यसको पछिल्लो उदाहरण त आहा–रारा पोखरा गोल्डकपमै देखियो । त्यसै पनि पोखरालाई फुटबलको सहर भनिन्छ । कुनै दिन थिए, जतिबेला पोखरा रंगशालामा दर्शकको भिड लाग्थ्यो, सम्हाल्नै नसक्ने गरेर ।

भर्खर सकिएको प्रतियोगितामा हातैले दर्शक गन्न सकिने स्थिति थियो । केहीले भन्न सक्छ, प्रतियोगिता पुसको चिसो मौसममा भयो । अझ केहीले भन्न सक्छ, टिकट नै महँगो थियो । यी त क्षणिक कारणमात्र हुन् । सबैभन्दा ठूलो नेपालमा फुटबलको संस्कृति नै मर्दै छ । कोही पनि आफूलाई फुटबल मनपर्छ भनेर रंगशाला पुग्ने गर्दैनन् । यसका लागि फुटबल हेर्ने संस्कृति चाहिन्छ । जतिबेला नेपाली फुटबलमा केही नहुँदा बरू यो संस्कृति थियो, सबथोक छ भनेर दाबी हुँदा त्यही संस्कृति मर्दै छ ।

फुटबल मीठो हुन एक–दुई जना ठूलै स्टार चाहिन्छ । खेल जत्तिकै ठूलो व्यक्तित्व भएको खेलाडी नभई हुन्न । क्लब क्लबबीचको ऐतिहासिक प्रतिद्वन्द्विताले पनि काम गर्न सक्छ । यसअघि के कस्तो भएको थियो, त्यसको इतिहासले पनि ठूलो महत्त्व राख्छ । फुटबलको पनि आफ्नो साहित्य हुन्छ, जसले आम दर्शकलाई यो खेलप्रति जोडिरहने रहर बढाउँछ । यस्तो संस्कृतिका लागि चाहिने भनेकै फुटबलको सर्वोच्च निकायले नियमित प्रतियोगिता गर्न सक्नुपर्छ ।

प्रतियोगिता गरेर मात्र हुन्न, ती व्यवस्थित हुनुपर्छ । त्यसले फुटबलको मौलिक गुण आफूमा समाहित गरेर राखेको हुनुपर्छ । रेलिगेसनविनाको लिग कहिले हुन्छ र ? एन्फाले भन्थ्यो ‘हुन्छ’ । यस्तै लिग पनि गर्‍यो । हो, यस्तै यस्तै निर्णयले हो, फुटबल सस्तो हुने । फुटबललाई सस्तो बनाउन एन्फाले के कस्तो मात्र काम गरेन । त्यसको सूची बनाए लामै हुन्छ । पछिल्लो समय नेपाली फुटबलमा एकथोक मात्र भएको छ । त्यो हो, राजनीति ।

फुटबल होइन, राजनीतिमात्रै

त्यो पनि बेकम्मा राजनीति । इतिहासको एक मौलिक सिद्धान्त छ, कुनै घटना हुनु पछाडि एउटा निर्णायक तात्कालिक कारण हुन्छ । त्यसलाई सहयोग गरिररहने अन्य थुप्रै कारण हुन सक्छन् । अहिले खेलाडी पलायन हुनुको कारण तिनले खेलेर भविष्य नदेख्नु नै हो । प्रतियोगिता नै हुन्न, खेल्नै पाइन्न । खेलाडीका लागि योभन्दा ठूलो समस्या अरू के हुनसक्छ । यो स्थिति तयार हुनुमा अन्य कारणले पनि उत्तिकै भूमिका खेलिरहेको हुन्छ ।

यसमध्ये सबैभन्दा ठूलो कारण त नेपाली फुटबलले एक सबल नेतृत्व नपाउनु नै हो । अहिले जति छन्, विश्वास गर्न गाह्रो छ । फुटबलको प्राविधिक ज्ञानमा घनघोर कमजोर छन् । त्यसमाथि सबैको आ–आफ्नै स्वार्थ । एन्फाको व्यवस्थापक पक्ष निकै कमजोर छ । यसको सूची बनाउने हो भने जति खेलाडी अस्ट्रेलिया र अन्य मुलुक पलायन भएका छन्, त्योभन्दा कमजोरीकै सूची झन् लामो हुन्छ । यस्तै सूचीले त हो खेलाडीलाई विदेश पलायन गर्न बाध्य पार्ने ।

इतिहासको एउटा खुबै दोहोर्‍याएर भन्ने भनाइ छ, रोम जलिरहँदा निरो बाँसुरी बजाइरहेका थिए । हाम्रोमा अहिलेको स्थिति भनेको फुटबल जलिरहँदा एन्फा बाँसुरी बजाइरहेको छ । त्यो रोमकै भनाइमा पनि केही के दाबी गर्छन् भने त्यो बेला सन् ६४ तिर रोममा बाँसुरी पुगेकै थिएन, निरोले कसरी त्यो बाजा प्रयोग गर्ने भनेकै छ । यो भनाइको मुख्य कुरा त भाव न हो । निरो इतिहासकै क्रूर शासक थिए, तिनलाई आफ्नो देशको मतलब नै थिएन ।

अहिले खेलाडी विदेश गए त गए, त्यो तिनको अधिकार हो, विमानस्थल गएर रोक्न सकिन्न भनेर चुपचाप रहनु भनेको एन्फालाई नेपाली फुटबलप्रति वास्ता छैन भन्नु नै हो । अहिले जति खेलाडी नेपालमै छन्, तिनीहरू पनि चर्को दबाबबाट गुज्रिइरहेका छन् । वास्तवमै एकपछि अर्को खेलाडी किन विदेश गए, त्यसको कारण खोज्नुपर्छ, सबै दृष्टिकोणले । अन्यथा नेपाली फुटबल एउटा ठूलो दुर्घटनामा पर्न सक्छ, जहाँबाट उम्कन निकै गाह्रो हुनेछ ।