टोकियो ओलम्पिक : एउटा मेलाको अन्त्य

सबैले देश समृद्ध हुने आस गरेका थिए । देशकै आमूल परिवर्तन भइरहँदा खेलकुद अलग्गिने कुरै भएन । सम्भावनामै सीमित भइरहेको खेलकुदमा आशा गर्न थालियो ।

लोकतन्त्रको आगमनपछि राष्ट्रिय खेलकुद परिषदका सदस्यसचिव बने जीवनराम श्रेष्ठ । करिब १५ वर्षअघि देशकै खेलकुदको सर्वोच्च निकायमा दोस्रोपल्ट प्रमुख कार्यकारी भएलगत्तै उनले योजना ल्याएका थिए, भिजन २०२० । त्यसअघि सरकारी निकायबाट खेलकुदमा दीर्घकालीन योजना ल्याइएको थिएन । त्यसैले भिजन २०२० ले खुबै चर्चा पायो । यसको मुख्य लक्ष्य थियो ओलम्पिक २०२० मा कम्तीमा एक पदक जित्ने । त्यो योजना हेर्ने हो भने यो टोकियो ओलम्पिकमा नेपालले कुनै एक पदक जित्नुपर्थ्यो । तर, नेपाली खेलाडीहरू पदक जित्नु त के त्यसको नजिक पनि पुग्न सकेनन् ।

उनै श्रेष्ठ भने नेपाली खेलकुदको राजनीतिका एउटा सफल खेलाडीको रूपमा छाइरहेका छन् । सदाबहार पात्रको रूपमै स्थापित छन् । उनी ६ वर्षयता नेपाल ओलम्पिक कमिटी (एनओसी) का अध्यक्ष छन् । दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग), एसियाली खेलकुद र ओलम्पिकमा नेपालको सहभागिताको ग्यारेन्टी गर्ने काम उनकै नेतृत्वमा यसै संस्थाले गर्छ । अरू खेल संस्थाको नेतृत्वमा पनि हैकम जमाइरहेका छन् । उनी संघीय सांसद र नेकपा (एमाले) को केन्द्रीय सदस्य पनि हुन् । अर्थात्, उनले खेलमार्फत् आफ्नो राजनीतिको भर्‍याङ चढिरहेका छन् । तर, नेपाली खेलकुद भने उनी परिषद् प्रवेश गर्दाको अवस्थाबाट माथि उक्सिएको छैन, झनै ओरालो लाग्दै गएको छ ।

सधैं पदािधकारीले मोजमस्ती गर्ने र खेलाडीले दुःखपीडाको कथा भनिरहनुपर्ने नेपाली खेलकुदको अवस्था अहिले पनि फेरिएको छैन । विश्व खेलकुदकै महाकुम्भको रूपमा लिइने गृष्मकालीन ओलम्पिकमा नेपाली खेलाडीले प्रतिस्पर्धा गर्न थालेको पनि ५७ वर्ष भइसक्यो । जापानी राजधानी टोकियोबाटै सन् १९६४ मा सुरु भएको नेपालको ओलम्पिक यात्रा यसपालि टोकियो फर्किंदा एक चक्र पूरा गर्‍यो । तर, नेपालको यो ओलम्पिक चक्र खाली एउटा मेलाको यात्रामात्रै भइरहेको छ । यसपालिको कथा पनि फरक भएन ।

_{टोकियो ओलम्पिक उद्घाटन समारोहको मार्चपासमा नेपाली टोली । फाइल तस्बिर : एएफपी}

ओलम्पिक वा विश्वको प्रतिष्ठित प्रतियोगितामा सफलता प्राप्त गर्न ठूलो लगानी र राम्रो तयारीले मात्रै पुग्दैन । खेलाडी पनि उत्तिकै मिहिनेत, लगनशील र अनुशासित हुनुपर्छ । यसमा प्रशिक्षक र व्यवस्थापकको भूमिकाले एक खालको खाका कोरिसकेको हुन्छ । यी सबै पक्षमा नेपाल चुकिरहेको छ । औंलामा गन्न सकिने थोरै खेलाडीमात्रै जुनसुकै बेला पनि आफूलाई तयार वा फिट राख्ने गर्छन् । अधिकांश खेलाडी त प्रतियोगिताको मुखैमा आएर फिटनेसका लागि संघर्ष गरिरहेका हुन्छन् । यो ओलम्पिकमा पनि दुई खेलाडीको अवस्था उस्तै रह्यो । धाविका सरस्वती चौधरी र जुडो खेलाडी सोनिया भट्ट अन्तिमसम्मै फिटनेसका लागि संघर्षरत थिए । अनि कसरी हुन्छ टेक्निकल र ट्याक्टिकल पक्षमा तयारी ?

म्याराथनमा गोपीचन्द्र पार्कीलाई छनोट भएको घोषणा गरेर पनि टोकियो यात्राको अवसर नपाएपछि भाग्यमानी ओलम्पियन भएकी हुन् सरस्वती । त्यसैले उनी ओलम्पिकमा सहभागी हुने खबर पाएको एक महिना पनि नहुँदै ओलम्पिक रंगशालाको ट्र्याकमा दौडिनुपर्‍यो । त्यसैले उनलाई ओलम्पिक तयारी गर्ने समय थिएन । उनी सबैभन्दा तीव्र गतिमा दौडने नेपाली महिला हुन् । अर्थात् १०० मिटर दौडमा घरेलु प्रतियोगिताकी विजेता । त्यसैले दौडका लागि फिट नहुनु उनको आफ्नै कमजोरी हो । सोनियालाई पनि अन्तिम दिनसम्म तौल नियन्त्रण गर्नै हम्मेहम्मे परेको थियो । जुन उनको आफ्नै कमजोरी हो ।

सरस्वतीले टोकियोमा व्यक्तिगत उत्कृष्ट प्रदर्शनभन्दा पनि खराब समय निकालिन् । सोनियाले पहिलो चरणमै बलिया खेलाडीको सामना गर्नुपर्‍यो, जसमा उनी १ मिनेट १६ सेकेन्डमै नकआउट भइन् । उनले एक बाउट जित्ने चाहना राखेकी थिइन् । तर, रुसकी इरिनाविरुद्ध उनको खेल चाहनाअनुरुप भएन । सरस्वतीले पनि व्यक्तिगत उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्ने र राष्ट्रिय कीर्तिमान नै बनाउने लक्ष्य राखेकी थिइन् । उनी आफ्नै उत्कृष्ट समय र देवीमाया पनेरुले २२ वर्षअघि निकालेको १२.२० सेकेन्डको नजिक पनि पुगिनन् ।

यो ओलम्पिकमा सहभागी नेपालका ५ खेलाडीमध्ये अरू तीनजनाले राष्ट्रिय कीर्तिमान बनाए । यसमा विशेषगरी अलेक्जेन्डर शाहको प्रदर्शन राम्रो रह्यो । डेनिस आमा र नेपाली बुबाका यी सन्तानले १ सय मिटर फ्रिस्टाइलमा २.८७ सेकेन्डले आफ्नै कीर्तिमान सुधार गरे । सुटिङमा कल्पना परियारले आफ्नै कीर्तिमान सुधारिन् । यसमा पनि चित्त बुझाउने ठाउँ रह्यो । पौडीकी सनसनी गौरिका सिंहले पनि आफ्नै नामको रेकर्डलाई टोकियो अक्वाटिक्स सेन्टरमा सामान्य सुधार गरिन् । यी तीनै खेलाडी राष्ट्रिय कीर्तिमान बनाएर पनि प्रतिस्पर्धामा अर्को चरण प्रवेश गर्न सकेनन् मात्र होइन त्यसको नजिकसम्म पनि पुगेनन् । अलेक्जेन्डर आफ्नो हिट्समा पहिलो भए, यसमा पनि धेरैलाई सन्तोष मिल्छ ।

१३ औं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) २०१९ मा गौरिकाले चार स्वर्ण, दुई रजत र तीन कांस्यसहित ९ पदक जितेकी थिइन् । उनले रियो ओलम्पिक २०१६ मा पनि प्रतिस्पर्धा गरेकी थिइन् । र, प्रतियोगितामा लगातार राष्ट्रिय कीर्तिमान बनाइरहेकी थिइन् । त्यसैले नेपाली खेलप्रेमीले उनले ओलम्पिकमा केही गर्छन् भन्ने ठूलो आशा राखेका थिए । कतिले त पदक नै जित्ने खेलाडीको रूपमा हेरेका थिए । गौरिकासँग खेलप्रेमीहरू निकै महत्त्वाकांक्षी भइसकेका थिए । वास्तविकता त्यस्तो थिएन । किनभने उनी पनि विश्वव्यापी सहभागिता कोटामा ओलम्पिक सहभागी भएकी हुन् । यो भनेको ओलम्पिकमा कुनै पनि देशलाई छुटाउन हुन्न भनेर खेलाडीलाई दिइएको अवसर हो ।

गौरिका, अलेक्जेन्डर र सरस्वतीले विश्वव्यापी सहभागिताको कोटामा टोकियो ओलम्पिकमा प्रतिस्पर्धा गरेका हुन् । सोनिया र कल्पना आमन्त्रित सहभागीको कोटामा । यी कोटा छनोट पार गरेर ओलम्पिकमा सहभागी हुन नसक्ने खेलाडीलाई दिइने अवसर हो । त्यसैले यस्ता कोटामा सहभागी हुने खेलाडीबाट ओलम्पिकमा पदक जित्ने अपेक्षा राख्नु मूर्खता हो । ५७ वर्षे ओलम्पिक यात्रामा नेपालका दुई खेलाडीले मात्रै छनोट भएर ओलम्पिक खेलेका छन् । तेक्वान्दोका संगीना वैद्य (एथेन्स २००४) र दीपक विष्ट (बेइजिङ २००८) बाट पदक अपेक्षा गर्नसक्ने अवस्था थियो । त्यसमा उनीहरू सफल भएनन् । तेक्वान्दो प्रदर्शनी खेलको रूपमा रहेका बेला सोल ओलम्पिक १९८८ मा विधान लामाले कांस्य पदक जितेका थिए । गृष्मकालीन ओलम्पिक पदकको नाममा अहिलेसम्म त्यसैमा रमाइरहेको छ ।

यसपालि खेलाडीको प्रदर्शनभन्दा बढी चर्चा टोकियो यात्रामा निस्किएका पदाधिकारीको रह्यो । कीर्तिमानी खेलाडीभन्दा बढी चर्चा सांसदसमेत रहेकी तुलसा थापाले पाइन् । उनी नेपाल कबड्डी संघकी अध्यक्ष हुन् । तर, उनी अर्कै खेलको व्यवस्थापक भएर ओलम्पिक भिलेजमा बसिन् । यसपल्ट सबै खेलमा असम्बन्धित खेल संघका पदाधिकारीलाई व्यवस्थापक बनाएर टोकियो यात्रा गराइयो । ओलम्पिक कमिटीले टोकियो यात्रा गर्ने ५ खेलाडी र २६ पदाधिकारीको नाम सार्वजनिक गरेको थियो । ओलम्पिक कमिटीको परम्परा पनि हो यो । यस्तै भ्रमणको लोभमा सरकारकै उच्चपदस्थ अधिकारी पनि देखिए ।

केही पदाधिकारी त कोभिड–१९ को यो महामारीको बेला जापान सरकारले लागू गरेको नियम बेवास्ता गर्दै मोजमस्तीमै रमाइरहेका छन् । यसले नेपाली खेलकुदलाई ओलम्पिकमा पदकको अपेक्षा गर्नेभन्दा पनि एउटा मेला भर्ने अवसर बनाइदिएको छ । ओलम्पिकमा पदक जित्ने योजनाको रूपमा रहेको भिजन २०२० वास्तविकतामा महामारीको बेला टोकियो घुम्ने अभियान साबित भएको छ ।