क्रिकेटको शक्ति विराटनगरमा ‘शून्यता’

विराटनगरको तत्कालीन युथ क्रिकेट क्लबका खेलाडी ट्रफीसहित । क्लबका कप्तान मनीषराज पाण्डे ट्रफी उचाल्दै ।तस्बिर सौजन्य : मनीषराज पाण्डे

२०४३/४४ मा विराटनगरमा युथ क्रिकेट क्लब (वाईसीसी) खुलेपछि यहाँ क्रिकेटका नाममा क्लब खुल्ने बाढी चल्यो । देवकोटा पुस्तकालय, बरगाछी क्रिकेट क्लब, गुराँस पुस्तकालय, अभिवादन क्रिकेट क्लब, मोतीराम स्पोर्टिङ क्लब, डाँफे क्रिकेट क्लब र पूर्वाञ्चल क्रिकेट एकेडमी सक्रिय थिए । यी सबै क्लब अहिले अस्तित्वमा छैनन् । २०६५ सालसम्म विराटनगर र पूर्वाञ्चलका खेलाडीले राष्ट्रिय टिममा आधाभन्दा बढी हिस्सा ओगट्दै आएका थियो । अहिले शून्य छ । यहाँ हरेक महिनाजसो क्रिकेट प्रतियोगिताको आयोजना गर्ने त्यसबेला सबै क्लबको नाम अहिले धेरैले बिर्सिसकेका छन् ।

काठमाडौंमा २०३७ सालमा राष्ट्रिय क्रिकेट प्रतियोगिता (जय ट्रफी) पछि क्रिकेटले विराटनगरमा सक्रिय भएको तत्कालीन खेलाडी नन्दकिशोर राठीको भनाइ छ । त्यसबेला विराटनगरले कोसी अञ्चलका नाममा प्रतियोगितामा सहभागिता जनाउँथ्यो ।

कोसीबाट चारपल्ट राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागिता जनाएका राठीलाई तत्कालीन अधिराजकुमार धीरेन्द्रले कोसीको टिमलाई ६ महिनासम्म प्रतिबन्ध लगाएको घटना अझै ताजा छ । २०४० सालमा पोखरामा भएको राष्ट्रिय प्रतियोगिताको प्रमुख अतिथि धीरेन्द्र थिए । मार्चपासका क्रममा कोसीका खेलाडीले धीरेन्द्रविरुद्ध नारा लगाएपछि टिमलाई ६ महिनासम्म प्रतिबन्ध लगाएको राठी स्मरण गर्छन् ।

‘२०३०–३१ सालमा सहिद मैदानमा निरञ्जन रिजाल, सत्येन्द्र थापा, अनिल श्रेष्ठ, सुनील श्रेष्ठ, राकेश अग्रवाल, अजेश अग्रवाल, मनीष भट्टराईलगायतका खेलाडी नियमित रूपमा फुटबल खेल्थ्यौं । त्यसैबेला हामीलाई क्रिकेटको सनक चढ्यो,’ राठीले भने, ‘त्यसपछि हामीले फुटबल छाडेर विराटनगरमा क्रिकेट खेल्न थालेका हौं ।’

२०३० देखि ४० को दशकसम्ममा विराटनगरमा तत्कालीन कप्तान महबुब आलमसहित निरञ्जन रिजाल, प्रकाश सुराना, नन्दकिशोर राठी, मोहम्मद साद (बाबु) सत्येन्द्र थापा, अनिल श्रेष्ठ, सुनील श्रेष्ठ, राकेश अग्रवाल, अजेश अग्रवाल, मनीष भट्टराई, मागीलाल शर्मा, प्रदीप पाण्डे, मनीष पोखरेल, अनिल साह आदिले विराटनगरको क्रिकेट धानेका थिए । ४० को दशकसम्म अञ्चलको प्रतिनिधित्व हुने गरी जय ट्रफीको आयोजना हुँदासम्म कोसी अञ्चल टिममा विराटनगरको वर्चस्व रहेको सम्झन्छन् उनी ।

नरेश श्रेष्ठको अध्यक्षतामा २०४३–४४ सालमा युथ क्रिकेट क्लब (वाईसीसी) को उदय भएपछि विराटनगरले पूर्वाञ्चलकै पर्यायको रूपमा झन्डै दुई दशक नेपालमा उत्कृष्ट टिमको परिचय बनाएको क्लबका पूर्व अध्यक्षसमेत रहेका पूर्व खेलाडी साद मान्छन् ।

यो क्लबले पारस लुनिया, मन्जित श्रेष्ठ, युनिल श्रेष्ठ, राजकुमार प्रधान, सन्तोष राठी, रोशन बुढाथोकी, मनीष पाण्डे, सर्वजीतराज पाण्डे, मनोहरराज पाण्डे, राजेश सारडा, मञ्जयराज पाण्डे, किरण अग्रवाल, आमिर अख्तर, सद्धाव अख्तर, नवीन घिमिरे र पुष्प थापालगायतका राष्ट्रिय स्तरका खेलाडी उत्पादन गर्‍यो । ती खेलाडीले २०४५ देखि २०६५ सम्म नेपालको राष्ट्रिय टिम हाँकेका थिए । त्यसपछि राष्ट्रिय टिममा विराटनगरका खेलाडी पर्न हम्मे–हम्मे परेको छ ।

वाईसीसीले उत्पादन गरेका खेलाडीले करिब दुई दशकसम्म राष्ट्रिय टिममात्र हाँकेन । मनीषराज पाण्डे वाईसीसीको कप्तान हुँदै राष्ट्रिय टोलीसम्म पुगे । हाल क्रिकेट खेलाडी संघ नेपाल (सीप्यान) का अध्यक्षसमेत रहेका पाण्डेले भने, ‘त्यसबेला हरेक वर्ष वाईसीसी ओपन क्रिकेट प्रतियोगिताको आयोजना गरेर खेलाडीलाई आकर्षित पनि गर्थ्यो । उक्त प्रतियोगितामा नेपालका प्रख्यात टिमहरूका साथै उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाललगायतका भारतका स्तरीय टिमहरूले भाग लिन्थे । केही भारतका रणजी ट्रफी खेलिरहेका खेलाडी पनि खेल्न आउँथे । सहिद मैदान खचाखच भरिन्थ्यो । केही प्रमुख खेलाडीको नाम विराटनगरवासीको मुख–मुखमा बसेको हुन्थे । तर पछि यो प्रतियोगिताले निरन्तरता पाउन नसक्दा विराटनगरको क्रिकेट पतनझैं हुन पुग्यो ।’

_{क्लबका कप्तान मनीषराज पाण्डे ट्रफी उचाल्दै । तस्बिर सौजन्य : मनीषराज पाण्डे}

वाईसीसी पनि भारतको सहर्षा, वीरपुर, जोगवनी, फारबीसगन्ज, पूर्णिया, पटना, सुपौल र कटिहारमा मैत्रीपूर्ण खेल खेल्दै उपाधिसमेत जितेको स्मरण गर्दै पाण्डेले भने क्लबले २०५७ सालमा आफ्नै खर्चमा पाकिस्तानको कराँचीको मुस्लिम कमर्सियल बैंकसहित एक महिना विभिन्न क्लबसँग मैत्रीपूर्ण म्याच खेलेर फर्किएको थियो ।

उनका अनुसार पाकिस्तान जाने टिममा पारस लुनिया, मन्जित, युनिल, राजकुमार, सन्तोष राठी, रोशन बुढाथोकी, मनीष, सर्वजीत, मनोहरराज, मन्जय पाण्डे, राजेश शारडा, किरण अग्रवाल, आमिर, सद्धाव अख्तर, नवीन घिमिरेलगायतका खेलाडी थिए । क्लबबाहिरका खेलाडीमा दीपेन्द्र चौधरी, महबुब आलम, पवन अग्रवाल, गणेश शाही वाईसीसीबाट पाकिस्तान गएका थिए ।

काठमाडौं–११ को नाममा २०४५ मा ९ सदस्यीय टोली थाइल्यान्डको बैंककमा सुपर सिक्स क्रिकेट खेल्न गएको थियो, त्यसमा विराटनगरका निरञ्जन रिजाल र अनिल श्रेष्ठ परेका थिए ।

त्यसपछि काठमाडौं–११ को टोली दुइटा मैत्रीपूर्ण एकदिवसीय खेल खेल्न बंगलादेश जाँदा विराटनगरका मनीष पोखरेल सहभागी थिए । क्रिकेटका नाममा खुलेका क्लब सबै विलय हुनु र प्रतियोगिता नै नहुनु विराटनगरमा क्रिकेट शून्य हुनु हो । पाण्डेले भने त्यसबेला विराटनगरमा हरेक महिनाझैं क्रिकेट प्रतियोगिता हुन्थ्यो । झन्डै डेढ दशक भयो एउटै प्रतियोगिता हुन सकेको छैन ।

दाजुभाइको सहभागिता

मधुसुदन राज पाण्डे र वसुश्री पाण्डे (साहित्यकार तथा समाजसेवी) का छोराहरू मनीषराज, मनोहर र मञ्जयराज पाण्डे सहोदर दाजुभाइ हुन् । उनीहरू सबैले राष्ट्रिय टिमबाट एकसाथ सहभागिता जनाएका थिए । सर्वजीत र मनोजराज पाण्डे दाजु भाइले पनि जय ट्रफीमा एकैसाथ खेलेका थिए ।

नरेश श्रेष्ठका छोरा युनिल र मन्जित सहोदर दाजुभाइ राष्ट्रिय क्रिकेट प्रतियोगिता र राष्ट्रिय टिममा एकसाथ सहभागिता जनाइसकेका छन् । सद्धाब र आमिर अख्तर, अशोक र राजेश चौधरी, अनिल र सुनील श्रेष्ठ तथा राकेश र अजेश अग्रवाल सहोदर दाजुभाइ हुन् । उनीहरूले पनि राष्ट्रिय प्रतियोगितामा प्रतिनिधित्व गरिसकेका छन् ।

घरको कम्पाउन्डमा पिच

त्यसबेला विराटनगरलाई क्रिकेटको पावर हाउसको उचाइमा पुर्‍याउन यहाँको पाण्डे परिवारको महत्त्वपूर्ण योगदान रहेको इतिहास छ । क्रिकेट खेलाडीको दैनिक अभ्यास पाण्डे निवासको चौरमै हुन्थ्यो । पूर्व खेलाडी महबुब सादले भने पाण्डे निवासको चौरमा झन्डै डेढ दशकसम्म खेलाडीले अभ्यास गरे । त्यसका लागि निवासको चौरमा नेट्स र कंक्रिट पिचको व्यवस्था गरिएको थियो । आँगनमा अभ्यास गर्ने खेलाडीको खाना र नास्ताको व्यवस्था पनि पाण्डे परिवारले नै गर्थे । खेलाडीको चयन पनि त्यहींबाट हुन्थ्यो । उनले पाण्डे निवासलाई विराटनगर क्रिकेटको अघोषित मुख्यालय मात्र नभई क्रिकेटको भण्डारण गृह पनि भनिने सुनाए ।

वाईसीसीको व्यवस्थापन र नेतृत्वदायी भूमिका पनि लामो अवधिसम्म पाण्डे परिवारवाटै भयो । सादले भने यसमा क्लबका संस्थापक नरेश श्रेष्ठ, आफू र निरञ्जन रिजालको पनि महत्त्वपूर्ण योगदान थियो । पाण्डे परिवारबाट विराटनगरको क्रिकेटले ठूलो उपलब्धि हासिल गरेको थियो ।

मनीषको अलवा मनोहरराज, मञ्जयराज, सर्वजीतराज र मनोजराज पाण्डेले राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरूमा खेले । खेलको व्यवस्थापन र खेलाडीमात्र होइन । मनीषका कान्छा काका शशिराज पाण्डे विराटनगरमा भएका खेलमा ३० को दशकमा अम्पायरिङ गर्थे । उनी समयमा क्रिकेटको नियम र कानुनको राम्रो ज्ञाता मानिन्थे । त्यसवेला खेलाडीलाई संगठित गरेर र खेल्ने प्रशस्त मौका दिनुपर्ने अनि आफूमात्र नभई टिमलाई नै संगठित गरी खेल्नुपर्छ भन्ने संस्कार हुँदा विराटनगरको टिम सशक्त बनेको मनीषको भनाइ छ । अहिले खेल्ने थलो र संगठित रूपमा नियमित अभ्यास गर्ने परम्परा टुट्दै जानु नै यहाँको खेल स्तर शून्य भएको उनको बुझाइ छ ।