कोइरालाको शान्त प्रस्थान

कोइरालाको निधनले कांग्रेस पार्टीलाई त क्षति पुर्‍याएको छ नै, मुलुकको राष्ट्रिय राजनीतिमा समेत एउटा अनुभवी र पाको राजनीतिज्ञ गुमाउँदाको रिक्तता महसुस भएको छ । राष्ट्रले उच्च नेतृत्वमा पुगेर पनि सरल र सादा जीवनशैली अपनाउँदै आएका अनुकरणीय नेतालाई गुमाएको छ ।

आफैंमा कुनै चमत्कारिक विशिष्टता नभए पनि निरन्तर कांग्रेस राजनीति र लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा लागेर सफलताको सिंढी उक्लँदै पार्टी र सरकार दुवैतिर शिखरमा पुग्न सकेका थोरै नेताहरूमा पर्छन् कोइराला । र, त्यहाँसम्म पुग्दा उनी अन्य थुप्रै उपल्ला भनिएका नेताभन्दा विपरीत अनियमितता र भ्रष्टाचारको विवादमा परेनन् । कोइरालाको कार्यशैली र कार्यक्षमताको लेखाजोखा फरकफरक ढंगबाट गर्न सकिएला, तर समकालीन नेपालको महारोग बनेको भ्रष्टाचारका मामिलामा भने उनी व्यक्तिगत रूपमा जोडिएको कहिल्यै सुनिएन । 
कुनै बेला थियो, सुशील कोइरालालाई तत्कालीन कांग्रेस सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाको भित्री समूहका अगुवाका रूपमा मात्र हेरिन्थ्यो । तर उनले जब गिरिजाप्रसादकै जीवनकालमा पार्टीको कार्यवाहक नेतृत्व पाए र पछि महाधिवेशनबाट चुनिएर पूर्णरूपेण सभापतिको जिम्मेवारी सम्हाल्न पुगे, त्यसपश्चात्को खास परीक्षणमा सुशील खरो नै उत्रिए । पहिलो संविधानसभामा दोस्रो स्थानमा झरेको कांग्रेस पार्टी दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनबाट पहिलोमा उक्लियो, उनकै नेतृत्वकालमा । त्यसैको जस पाएका कोइरालाले त्यो संक्रमणकालीन कालखण्डमा सरकारको नेतृत्व गर्ने अवसर मात्र पाएनन्, लामो समयदेखि जारी रहेको संक्रमणलाई समापन गर्ने गरी नयाँ संविधान बनाउनसमेत निर्णायक भूमिका खेले । संविधानसभाभित्रको सबभन्दा ठूलो पार्टीको प्रमुख र मुलुकको प्रधानमन्त्रीसमेतको हैसियतमा उनले सकारात्मक अग्रसरता नलिएको भए उसबेला संविधानको अन्तरवस्तुलाई लिएर कांग्रेस, एमाले र एमाओवादीबीच मतैक्य हुन सक्ने थिएन । खासगरी सडक आन्दोलनमा रहेको एमाओवादी दलीय समझदारीको खाकामा आउने वातावरण उनको सुझबुझबाट सम्भव भएको थियो । वास्तवमा जननिर्वाचित संविधानसभाबाट नयाँ संविधानको घोषणा कोइरालाको आधा शताब्दीभन्दा लामो राजनीतिक जीवनको सबभन्दा ठूलो उपलब्धि हो । उनकै प्रधानमन्त्रीत्वकालमा नेपालले पहिलोपटक जनप्रतिनिधिहरूद्वारा लिखित संविधान पाएको कुरा इतिहासमा अंकित हुनेछ । सँगै उनले थारू र मधेसी समुदायको संविधानसँग जोडिएका आकांक्षाहरूलाई सम्बोधन गर्न/गराउन नसकेको र तराई–मधेसको असन्तुष्टिलाई आन्दोलनमा परिणत हुनबाट रोक्न नसकेको विरोधाभासको पनि चर्चा हुनेछ । कोइरालाकै कार्यकालमा संविधानप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै छिमेकी भारतले नाकाबन्दी लगाएको थियो, जो हालै फिर्ता लिइएको छ । तर, मधेस आन्दोलनको गन्तव्य के हुनेछ, त्यो कुरा भने इतिहासमा कोइराला कार्यकालको सफलता या असफलतासँग पनि धेरथोर गाँसिन आउनेछ ।
नयाँ संविधान जारी भएपछि उचो छवि बनाइसकेका कोइरालाले पुन: प्रधानमन्त्री बन्नका लागि दलीय सहमतिविपरीत किन अस्वाभाविक प्रयत्न गरे, त्यो आफंैमा एउटा पहेलीका रूपमा रहेको छ । त्यो निर्णयले दोस्रो राष्ट्रपति बन्ने उनको आफ्नै सम्भावनालाई समेत हठात् अन्त्य गरिदिएको थियो । त्यसपश्चात् फेरि पार्टी सभापतिमा उठ्ने तयारीका साथ कांग्रेसको १३ औं महाधिवेशनको आन्तरिक तयारीमा जुटेका उनले आफ्नो यात्रा अहिले बीच बाटामै बिसाएका छन् । 
पूर्वप्रधानमन्त्री कोइरालाप्रति कान्तिपुर परिवार हार्दिक श्रद्धा–सुमन व्यक्त गर्दछ ।