सुदूरपश्चिममा किन कमजोर भयो एमाले ?

अघिल्लो निर्वाचनमा प्रतिनिधिसभातर्फ १ र प्रदेशसभातर्फ ४ सिट जितेको कांग्रेसकै हालतमा अहिले एमाले पुगेको छ । प्रतिनिधिसभामा कञ्चनपुर–१ मा तारा लामा तामाङ र बैतडीमा दामोदर भण्डारीले जितेका छन् भने प्रदेशसभामा डोटी (१) मा चक्र मल्ल, बैतडी (१) मा सुरेन्द्र पाल र कञ्चनपुर १ (१) मा वीरबहादुर थापा निर्वाचित भएका छन् ।

निर्वाचन क्षेत्र बदल्दै डोटीबाट झरेका कांग्रेस नेता वीरबहादुर बलायरसँग एमाले सचिव एवं सुदूरपश्चिम इन्चार्ज लेखराज भट्ट नै पराजित भएका छन् । अर्कोतिर, सुदूरपश्चिममा एमालेको सदाबहार प्रतिस्पर्धी कांग्रेसले प्रतिनिधिसभातर्फ ७ सिट जितेको छ । एमालेबाट विभाजन भएर बनेको एकीकृत समाजवादीका तीनै जना उम्मेदवारले जितेका छन् भने माओवादीका चारै जना उम्मेदवार पराजित भएका छन् । पार्टी गठन भएको एक वर्ष पनि नपुग्दै नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले तीन सिट जितेर ठूला भनिएका दललाई झस्काएको छ ।

सुदूरपश्चिममा एमालेको पराजयका पछाडि यतिबेला अनेक विश्लेषण भइरहेका छन् । धेरैले पार्टी विभाजन, गठबन्धन दलसँगको एक्लो प्रतिस्पर्धा, टिकट वितरण, पार्टीभित्रकै कलह र भीम रावल ‘फ्याक्टर’ लाई मुख्य कारण मानेका छन् । एमाले प्रदेश सचिव धर्मराज पाठक सुदूरपश्चिममा एमालेले पार्टी विभाजनको नराम्रो धक्का व्यहोर्नुपरेको प्रारम्भिक निष्कर्ष सुनाउँछन् । ‘पार्टी विभाजित नभएको भए धेरै ठाउँमा जित्ने अवस्था रहेको परिणामले पनि देखायो,’ उनले भने, ‘पराजयमा अन्य कारण पनि औंल्याउन सकिन्छ ।’ सुदूरपश्चिममा एकीकृत समाजवादीले जितेका तीनवटै क्षेत्रमा मुख्य प्रतिस्पर्धी एमाले हो । सचिव पाठक सुदूरपश्चिममा सत्ता गठबन्धन दलको मत एकढिक्का हुनुले पनि असर परेको बताउँछन् । ‘उनीहरूको भोट अन्यत्रजस्तो बाँडिएन, पूरापुर ट्र्रान्सफर भयो,’ उनले भने, ‘गठबन्धन गलत हो भन्ने तल्लो तहसम्म बुझाउन सकिएन ।’

एमालेको पराजयमा टिकट वितरणलाई पनि कारण मानिएको छ । डोटी र अछाममा एकल सिफारिस भएका उम्मेदवारले टिकट पाएनन् । डोटीबाट प्रतिनिधिसभाका लागि चक्र मल्लको एकल नाम सर्वसम्मत सिफारिस भएको थियो तर केन्द्रले उनलाई प्रदेशसभामा उम्मेदवार बनाउँदै आफूलाई समानुपातिकमा राख्न माग गरिरहेकी गौरी ओलीलाई उम्मेदवार बनायो । डोटीका एक कार्यकर्ता भन्छन्, ‘भद्रगोल त त्यहींबाट सुरु भइसकेको थियो ।’

अछाममा पनि त्यही भएको थियो । सर्वसम्मत सिफारिस भएका भीम रावलले टिकट पाएनन् । एमालेका एक कार्यकर्ताका अनुसार जनाधार हेरेर उम्मेदवार बनाउनुको साटो नेतृत्वले निकटता हेरेर टिकट दिँदा पराजय व्यहोर्नुपरेको हो । कैलालीका एक कार्यकर्ताले भने प्रदेशसभामा उम्मेदवारहरूको छनोटमा पूर्वाग्रह नराखेको भए संघ र प्रदेश दुवैमा जित्ने सम्भावना थियो । अर्कोतिर तराईमा जातीय मत तान्ने आसमा पनि धोका भएको निष्कर्ष एमाले कार्यकर्ताको छ ।

भीम रावलको उम्मेदवारीलाई निष्क्रिय गर्नुको असर निर्वाचन परिणाममा परेको मान्नेहरू धेरै छन् । वडादेखि प्रदेश कमिटीसम्मबाट एकल सिफारिसमा पर्दा पनि एमाले नेतृत्वले रावललाई टिकट नदिएपछि एमाले अछामका कार्यकर्ता आक्रोशित थिए । त्यसक्रममा धेरैजसोले त जिम्मेवारीबाट राजीनामा पनि दिए ।

कञ्चनपुरको चुनावी सभामै केही कार्यकर्ताले रावलको खोजी गरेपछि एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले रावलप्रतिको पूर्वाग्रह छरपष्ट पारे । ‘भीम रावलको तपाईंलाई किन चिन्ता पर्‍यो ? ०४८ देखि एकछिन मुख खाली छैन, बूढो भइसक्नुभयो । बेकार किन भीम रावलको चिन्ता ? अरूलाई पालो दिनु पर्दैन ? एउटै भीम रावल, भीम रावल । केको खेती गरिराख्या ? के भीम रावल ? थुप्रो रावलहरू हुनुहुन्छ सुदूरपश्चिममा । थुप्रो रावलहरूलाई अगाडि बढाइन्छ ।’ ओलीको त्यो बोलीपछि माहोल झनै बिग्रिएको थियो । ओलीको उक्त बोलीको चौतर्फी आलोचना भइरहँदा लेखराज भट्टविरुद्ध चुनाव लडिरहेका कांग्रेस नेता बलायरले मौका छोपे । उनले चुनावी प्रचारप्रसारका क्रममा भाषणमै भने, ‘भीम दाजु, तपाईंका पछाडि हामी छौं । तपाईंका एजेन्डा हामी उठाउनेछौं । तपाईं नडराउनु होला ।’

रावलविरुद्ध ओलीको बोली त्यतिमै रोकिएन । दैलेखको सभाका सहभागीबाट पनि रावलको नाम आयो । त्यहाँ त झन् ओलीले ‘भीम रावलको माया लाग्या भए त्याँ पारि अछाम जान’ भने । लामो समय पार्टी निर्माण तथा नेतृत्वमा रहेको नेतालाई मूल नेतृत्वबाटै पटक–पटक प्रहार भएपछि उनका समर्थक रुष्ट थिए । प्रतिनिधिसभातर्फ कर्णालीमा पनि एमाले शून्य भएको छ । अछाममा पराजयका पछाडि रावलमाथि गरिएको पूर्वाग्रहको प्रत्यक्ष असर परेको एमाले कार्यकर्ताहरू स्वीकार्छन् । ‘उहाँलाई टिकट त दिइएन दिइएन, त्यसपछि उहाँलाई परिचालन गर्नुको सट्टा उल्टै अध्यक्षबाटै चुनावी सभामा प्रहार गरियो,’ निवर्तमान प्रदेशसभा सदस्यसमेत रहेका अछाम एमाले नेता गोविन्द कुँवर भन्छन्, ‘रावलले यसोउसो गर त भन्नु भएन तर उहाँमाथि लगातार प्रहार गर्दा शुभचिन्तकमा खासै उत्साह देखिएन ।’

एमाले कैलालीका नेता लोकेन्द्र शाही पनि रावलप्रति भएको व्यवहारले एमालेको चुनावी नतिजामा कतै न कतै प्रभाव परेको आकलन गर्छन् । ‘उहाँ चुपचाप लागे पनि केही न केही असर त परेकै देखिन्छ,’ उनले भने । निवर्तमान नगरप्रमुख रहेका कञ्चनपुरका एक नेता पनि एमालेको अहिलेको पराजयका पछाडि रावलमाथिको प्रहार एउटा कारण रहेको बुझाइ राख्छन् । ‘रावललाई चुनावी परिचालनमा नेतृत्वले पठाउनुपर्थ्यो,’ उनले भने ।