तीन दशकदेखि सिँचाइ माग

सन्धि भएको झन्डै तीन दशकसम्म पनि महाकालीपारिको यो क्षेत्रमा अहिले पनि यही एजेन्डा बनिरहेको छ । हरेक निर्वाचनमा राजनीतिक दलका उम्मेदवारहरूले प्राथमिकता दिने एजेन्डा यो बनेको छ ।

उम्मेदवारहरूले प्राथमिकताका साथ सिँचाइ नहरको एजेन्डा उठाए पनि दोधारा चाँदनी क्षेत्रका बासिन्दा भने अहिले यो विषयमा विभाजित छन् । केही वर्षयता जमिनको खण्डीकरणसंँगै कृषियोग्य क्षेत्र घट्दै गएका कारण सिँचाइ नहरका विषयमा दुईथरी आवाज उठन थालेको छ ।

गत वर्ष महाकाली सिँचाइ आयोजना तेस्रो चरणले नहर निर्माणका लागि सर्भे गर्दा स्थानीयले विरोध गरे । तत्कालिन नगर प्रमुख वीरबहादुर सुनारकै पहलमा सर्भे हुन सकेको हो । उनले सिँचाइको सुविधासंँगै उचित मुआब्जा पाउने आश्वासन दिएपछि विरोधमा उत्रेका स्थानीय सर्भे गर्न राजी भएका हुन् ।

‘समयमै नहर नबन्दा अहिले यो अवस्था आएको हो,’ दोधारा चाँदनी नगरपालिकाको पूर्व नगरप्रमुख वीरबहादुर सुनारले भने, ‘धेरैले बोरिङहरू जडान गरिसकेका छन्, धेरै जमिन खण्डीकरण भइसकेको छ ।’ उनका अनुसार दोधारा चाँदनीमा घरघरै जडान भएको बोरिङका कारण पानीको मुहान सुक्दै गएका छन् । यसका लागि पनि सिंचाइ नहर आवश्यक छ ।

दोधारा चाँदनीमा एक दशकअघिसम्म २० फिटमै पानी आउँथ्यो । तर अहिले ३० फिटसम्म बोरिङका लागि खनेपछि पानी आउँछ । स्थानीयले फेरि पानीको सतह घटने अनुमान गरेर ३५ फिटसम्मै गहिरो खनेर बोरिङ जडान गर्न थालेका छन् । दोधारा चाँदनी कञ्चनपुर निर्वाचन क्षेत्र नं. ३ मा पर्छ । प्रदेश र प्रतिनिधिसभाको निर्वाचनका लागि दोधारा चाँदनी निर्णायक क्षेत्रका रूपमा हेरिन्छ ।

दोधारा चाँदनीमा अहिले खासगरी महाकाली र जोगबुडामा पक्की तटबन्ध, महाकाली सिँचाइ आयोजना तेस्रो चरणअन्तर्गत नहर निर्माण गर्ने, चक्रपथ निर्माण, सुक्खा बन्दरगाहलगायतका मुख्य एजेन्डा छन् । सिँचाइ नहरको एजेन्डा २०५६ देखि नै उठन थालेको हो । हरेक निर्वाचनमा यो एजेन्डा प्रमुखताका साथ उठ्ने गरेको छ । राज्य पुनर्संरचनापछि पालिकाका केन्द्रसँगै वडा कार्यालय पनि स्थापना भए । यसका कारण ग्रामीण भेगसमेत बजारोन्मुख भइरहेको छ । दिन प्रतिदिन बढ्दो जनघनत्वसंँगै घर घरेडी तथा सडक आदिका कारण कृषियोग्य जमिन घट्दै गएको छ ।

सन्धिअनुसार शारदा नहरबाट नेपालले साढे ३ सय क्युसेक पानी पाउनेछ । महाकाली सिँचाइ आयोजना तेस्रो चरणले यसै वर्षदेखि नहर निर्माणको तयारी पनि गरेको छ । तर नेपाल–भारत सीमासम्म १२ सय मिटर नहर भारतले निर्माण गर्नुपर्ने सन्धिमै उल्लेख छ । तर भारतले अहिलेसम्म उक्त नहर निर्माणतर्फ चासो दिन सकेको छैन । नहर निर्माणपछि दोधारा चाँदनीमा ३५ सय हेक्टरमा सिँचाइ सुविधा पुग्नेछ ।

‘सिँचाइका लागि नहर निर्माण अत्यावश्यक हो, बोरिङ तथा ट्युबवेलको भरमा खेतीपाती दिगो हुँदैन,’ दोधारा चाँदनी नगरपालिकाका नगर प्रमुख किशोरकुमार लिम्बूले भने, ‘यसका लागि हामीले पहल पनि गरिरहेका छौं ।’ उनले सिँचाइ नहर निर्माणपछि दोधारा चाँदनीमा धान र गहुँवालीसँगै तरकारी उत्पादन अझै वृद्धि हुनेछ । दोधारा चाँदनी तरकारी र बेसार खेतीका लागि उत्कृष्ट मानिन्छ । यहाँ मौसमी र बेमौसमी तरकारी ठूलो मात्रामा उत्पादन हुन्छ । यहाँ हुने उत्पादन नेपालसँगै भारतमा समेत जाने गरेको छ ।

कतिपयले महेन्द्रनगरसम्म ढुवानी गरेर ल्याउने गरेका छन् । दोधारा चाँदनीमा एक दशकअघिसम्म ठुलो मात्रामा परवल उत्पादन हुने गर्थ्यो । परवल दिल्लीसम्मै निर्यात हुन्थ्यो । दिल्लीका व्यापारीहरू ट्रकमा सीमासम्मै पुग्थे । तर भारतीय पक्षले क्वारेन्टिन जाँचको वहानामा परवल रोकेपछि यहाँका कृषकहरूले एकाएक परवल उत्पादन गर्न छाडे । नेपालतर्फै महेन्द्रनगर, धनगढी र बुटवललगायतका बजारसम्म जान थालेपछि पुनः परवल खेती हुन थालेका छ ।

५० का दशकको अन्त्यसम्म दोधारा चाँदनी जान पनि भारतीय बाटो प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता थियो । २०५८ मा १४ सय ५२ मिटर लामो झोलुंगे पुल निर्माणपछि पैदल र दुईपांग्रे सवारीसाधनमा आउजाउ गर्न सहज भएको हो । पछिल्लो समय महाकाली नदीमा चार लेनको पक्की पुल निर्माण हुन थालेपछि दोधारा चाँदनी सडक सञ्जालमा जोडिएको छ । यद्यपी चार लेनको पक्की पुल निर्माणाधीन छ ।