पहाडमा खाद्यान्न अभावको जोखिम

साइपालमा बर्सेनि अभाव

प्रत्येक वर्ष बर्खा र हिउँदमा खाद्यान्न अभावको समस्या झेल्दै आएको बझाङको साइपाल गाउँपालिकामा यस वर्ष पनि समस्या हुने देखिएको छ । खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीले पालिकाका लागि तोकेको परिमाणमा ढुवानी हुन नसकेपछि खाद्यान्न संकटको जोखिम बढेको हो । कम्पनीले साइपालका लागि यो आर्थिक वर्षभित्र ढुवानी सक्नेगरी ५ हजार क्विन्टल चामल छुट्याएको थियो । विनियोजन भएको अनुदानसहितको ३ हजार क्विन्टल चैत अगावै खपत भइसकेको र बाँकी दुई हजार क्विन्टल ढुवानी नभएका कारण खाद्यान्न समस्या हुने अवस्था भएको स्थानीयले बताएका छन् । ‘पहिलाको चामल सकिन लागिसकेको छ । अहिलेसम्म पनि बाँकी खाद्यान्न पालिकामा पुगेको छ्रैन,’ काँडा माविका शिक्षक बमबहादुर बोहराले भने, ‘अब बर्खा लागेपछि खच्चर हिँड्ने बाटो बन्द हुन्छन् । बाटो बन्द नहुँदै ढुवानी भएन भने समस्या हुनेछ ।’

गाउँपालिका अध्यक्ष मानबहादुर बोहराले भने चामल ढुवानीका क्रममा रहे पनि खाद्यान्न अभावको जोखिम भने कायमै रहेको बताए । उनले सरकारले तोकेको कोटा बराबरको चामल ढुवानी हुन सक्ने अवस्था नरहेको बताए । ‘अहिले १ हजार क्विन्टल चामल छिमेकी तलकोट गाउँपालिकासम्म पुर्‍याइएको छ । बाँकी ढुवानी हुने अवस्था छैन,’ उनले भने, ‘उतै स्थायी डिपो राखिदेऊ भनेर धेरै हारगुहार गर्दा पनि कोही सुन्दैनन् । हामीले हिउँद बर्खा दुवै सिजनमा खाद्यान्न अभाव झेल्नुपर्छ ।’

वर्षासँगै समस्या

वर्षात्मा सडक यातायात अवरुद्ध हुने बाजुरामा समयमै ठेकेदारले चामल ढुवानी नगर्दा खाद्यान्न अभाव हुने देखिएको छ । खाद्यान्न संकटको जोखिम क्षेत्र मानिने बाजुरामा कम्पनीका दुईवटा डिपो छन् । मार्तडी र कोल्टीमा रहेका ती डिपोमा मौज्दात चामलको परिमाण न्युन रहेकाले खाद्यान्न अभाव बढ्ने देखिएको हो । कोल्टी क्षेत्रका बासिन्दा कोल्टीस्थित खाद्यको डिपोमै निर्भर रहनुपर्ने बाध्यतामा हुन्छन् । अधिकांश समय किनेर खानुपर्ने बुढीनन्दा नगरपालिका, स्वामीकात्तिक, हिमाली र जगन्नाथ गाउँपालिका बासिन्दा कोल्टी डिपोमै निर्भर छन् । वर्षाका लागि कम्तीमा ७ हजार क्विन्टल आवश्यक पर्ने कोल्टी क्षेत्रमा हाल कोल्टीमा २ हजार ४ सय क्विन्टल चामल मौज्दात छ । चालु आर्थिक वर्षका लागि ५ हजार क्विन्टल चामलको कोटा विनियोजित कोल्टी डिपोमा अपुग भएपछि ५ हजार क्विन्टल चामलको कोटा थपिएर ढुवानीको ठेक्का गरिएको थियो ।

राजापुर बर्दियाका नन्दबहादुर महतारा र बाजुराका हंशबहादुर सिंहले ठेक्का सम्झौता गरेको कम्पनीका मार्तडी प्रमुख मेघराज ओझाले बताए । उनीहरूले चामल भने ढुवानी नगरेको ओझाको भनाइ छ । अपुग भएपछि मार्तडीका लागि पनि ५ हजार क्विन्टल चामलको कोटा थप भएको थियो । ३ सयबाहेक अन्य सबै ढुवानी भइसकेको ओझाले बताए । कोल्टी क्षेत्रमा उत्पन्न हुने खाद्यान्न अभाव समाधान गर्न सोमबार प्रमुख जिल्ला अधिकारीको अध्यक्षतामा बैठक बसेको छ । उक्त बैठकले बुढीनन्दा नगरपालिका ७, ८, ९ र १० वडाका लागि वितरण केन्द्र स्थापना गरेर आपूर्तिको व्यवस्था गर्न कम्पनीसमक्ष अनुरोध गर्ने निर्णय गरेको छ । यस्तै सम्झौताअनुसार ढुवानी नगर्ने ठेकेदारलाई पनि तत्काल ढुवानी व्यवस्थापन गर्न गराउन कम्पनीसमक्ष अनुरोध गरिएको छ । कम्पनीले सदरमुकाम मातडीमा रहेको डिपोबाट मोटा चामल प्रतिकिलो ४५ र मसिनो चामल ६६ रुपैयाँ प्रतिकिलो बिक्रीवितरण गर्ने गरेको कम्पनीका मार्तडी प्रमुख ओझाले बताए । यस्तै कोल्टीबाट मोटा चामल प्रतिकिलो ४८ र मसिनो चामल ६८ रुपैयाँ प्रतिकिलोमा बिक्रीवितरण हुँदै आएको छ ।

दार्चुलामा पनि मौज्दात न्यून

यातायातको पहुँच नभएको अपीहिमाल गाउॅपालिकाको खण्डेश्वरी डिपोमा यो बर्खाका लागि ८ सय क्विन्टल चामल मौज्दात रहेको जनाइएको छ । कम्पनीको खण्डेश्वरी डिपोका कर्मचारी नरभान ठेकरेका अनुसार ३५ सय क्विन्टल कोटा रहेको खण्डेश्वरी डिपोमा चालु आवकै एक हजार क्विन्टल चामल ढुवानी हुन बाँकी छ । पूरै कोटा ढुवानीका लागि गोदामको समस्या रहेको ठेकरेले बताए । अब बर्खा लागिसकेकाले ढुवानी हुने सम्भावना न्यून रहेको उनले बताए ।

त्यस्तै व्यास गाउँपालिका–२ राप्ला र ४ सुन्सेरामा कम्पनीले ठेकेदारमार्फत चामल वितरण गर्दै आएको छ । राप्लामा ५ सय क्विन्टल र सुन्सेरामा ८ सय क्विन्टल चामल ढुवानी भइसकेको छ । सुन्सेरा क्षेत्रमा खाद्यान्नको माग धेरै र कोटा थोरै भएकाले यो बर्खालाई खाद्यान्न मौज्दात नरहेको सुन्सेरा बिक्री केन्द्रका बिक्रेता भट्ट बद्रर्स एन्ड सप्लायर्सले जनाएको छ । सुन्सेरा बिक्री केन्द्रका धेरै उपभोक्ता रहेकाले चामल ढुवानी भएको केही दिनमा बिक्री भइसक्छ । सुन्सेरा बिक्री केन्द्रबाट व्यासका ४ वटा ठूलो वडाका बासिन्दा रहेकाले सरकारले सुन्सेराका लागि कोठा थप्नुपर्ने बिक्रेता नरेन्द्रदत्त भट्टको भनाइ छ । राप्ला बिक्री केन्द्रमा अहिले एक सय क्विन्टल चामल मौज्दात छ । यो मौज्दातले बर्खासम्म धान्ने अवस्था छैन । बर्खामा ढुवानीको समस्या भएकाले खाद्यान्नको समस्या सिर्जना हुने भट्टले बताए । बर्खा लागेपछि बाटोकै समस्याका कारण व्यापारीको चामल पनि नपुग्ने र महँगो हुने भएको छ । सुन्सेरा क्षेत्रमा खाद्यान्नको माग धेरै र कोटा थोरै भएकाले यो बर्खालाई खाद्यान्न मौज्दात नरहेको सुन्सेरा बिक्री केन्द्रका बिक्रेता भट्ट बद्रर्स एन्ड सप्लायर्सले जनाएको छ । वर्षाले यहाँसम्मको बाटो बन्द भएको छ । दिनमा खोले रातिको पानीले बाटो बन्द भइरहेको छ । बर्खामा ढुवानीको समस्या भएकाले खाद्यान्नको समस्या सिर्जना हुने भट्टले बताए ।

ढुवानी र भण्डारणको समस्या

खाद्यान्न आपूर्ति गर्ने खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीले बर्खामा बाटोघाटो बन्द हुने भएकाले खाद्यान्न ढुवानी गर्न नसकिने बताएको छ । कम्पनीको सुदूरपश्चिम प्रादेशिक कार्यालयका सूचना अधिकारी जगतबहादुर कुँवरले बर्खामा बाटोघाटो बन्द हुनुअघि नै ढुवानी गर्न खाद्यसंकट क्षेत्रमा भण्डारणको समस्या रहेको बताए । ‘बाजुराको कोल्टी र दार्चुलाको खण्डेश्वरी डिपोमा कम्पनीको कर्मचारी र गोदाम छ,’ उनले भने, ‘अन्य ठाउँमा ढुवानीकर्ता ठेकादारले नै बिक्री गरेर फर्कनुपर्ने स्थिति छ ।’ मोटरबाटो पुगिसकेको अधिकांश ठाउँमा अहिले व्यापारीको चामल पुग्ने भएकाले खाद्य कम्पनीको बिक्री नहुने गरेको उनले बताए । बर्खा लागेपछि बाटोकै समस्याका कारण व्यापारीको चामल पनि नपुग्ने र महँगो हुने भएकोले स्थानीयले कम्पनीको खाद्यान्न माग गर्ने गरेको बताए ।

बझाङ, बाजुरा र दार्चुला खाद्यान्न अभाव हुने प्रमुख जिल्ला हुन भने अछाम र बैतडीको केही क्षेत्रमा पनि विगतका वर्षमा सरकारी कोटाको चामल पठाइने गरिएको थियो । खाद्यसंकट हुने सुदूरपश्चिमका ५ पहाडी जिल्लाका लागि खाद्य व्यापार कम्पनीको प्रादेशिक कार्यालयले वार्षिक कोटा निर्धारण गरेर अनुदानमा खाद्यान्न ढुवानी व्यवस्था गर्दै आएको छ । सूचना अधिकारी कुँवरका अनुसार चालु आर्थिक वर्षमा पहाडी जिल्लाको कोटाको चामल लगभग ढुवानी गरिसकेको बताए । उनले केही स्थानमा चामल बिक्री नै नभएर र दुई टाउमा ढुवानी टेन्डर नै नपरेर अन्य स्थानमा ७५ प्रतिशतभन्दा बढी कोटाको चामल ढुवानी भइसकेको जानकारी दिए । सबैभन्दा ठूलो समस्या ढुवानी गरेको खाद्यान्न कहाँ राख्ने भन्ने रहेको कुँवर बताउँछन् । उनका अनुसार स्थानीय तहले खाद्यान्न अभाव हुने ठाउँमा भण्डारणको व्यवस्था गरिदिएमा समयमै कोटाको खाद्यान्न ढुवानी गरेर भण्डारण गर्न सकिने बताए ।

(धनगढीबाट मोहन बुडाऐर, बाजुराबाट अर्जुन शाह, बझाङबाट वसन्तप्रताप सिंह र दार्चुलाका मनोज बडूको सहयोगमा)