१८.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १२४

अपांगता भएकालाई घरमै हिंसा

अपांगता भएकाहरु घरेलु हिंसामा बढी पर्ने गरेको भए पनि कानुनी उपचारको ढोकासम्म कमै पुग्ने गरेको प्रहरीको भनाइ
वसन्तप्रताप सिंह

बझाङ — जयपृथ्वी नगरपालिकाकी ३० वर्षीया शान्तिको एउटा खुट्टा चल्दैन । बैसाखीको सहारामा हिँड्डुल गर्नुपर्ने उनी अरूसरह काम गर्न सक्दिनन् । अरूसरह काम गर्न नसक्दा १९ वर्षसम्म उनले माइतीको घोचपेच र कटु बचन सहिन् ।

अपांगता भएकालाई घरमै हिंसा

२० वर्ष उमेरमै परिवारले उनको विवाह गरिदिए तर त्यहाँ पनि उनले सुखले बस्न पाइनन् । ‘माइतमा हुँदा यो काम गर्न सक्दिन । यस्ताले त मरे पनि हुने भनेर दैनिकजसो भाउजूहरूले गाली गर्थे,’ उनले भनिन्, ‘विवाह गरेपछि सुख पाऊँला भनेको त्यहाँ पनि उस्तै भयो ।’

उनले विवाह गरेपछि दुई सन्तानलाई जन्म दिइन् । तर सासू, नन्द र श्रीमान्को टोकसो उनलाई खपिनसक्नुभयो । ‘अरू जस्तो भारी बोक्ने, अप्ठ्यारो काम गर्ने मेरो खुट्टाले हुँदैनथ्यो । खानमात्रै जन्मेकी भनेर कुटाइ र गाली त कति खाइयो खाइयो,’ उनले भनिन् ।

दैनिक यातना खपेर ७ वर्ष बिताएपछि उनका श्रीमान्ले अर्को विवाह गरे । शान्ति फेरि अलपत्र परिन् । अन्त जाने ठाउँ कतै नभएपछि पुनः माइतीमै आइन् । माइतीकै सहयोगमा उनले अहिले आफूभन्दा २० वर्ष जेठो छबिस पाथीभेराका एक स्थानीयसँग विवाह गरेकी छन् । दोस्रो विवाहपछि एक सन्तान जन्माएकी उनको पारिवारिक जीवन ठिकै चलिरहे पनि अपांगता भएकै कारण हुने हिंसाबाट भने मुक्त छैनन् । ‘पहिलाजस्तो गाह्रो त छैन । घरकाले नभने पनि गाउँ समाजमा हामीलाई हेर्ने दृष्टिकोण नै गलत छ,’ उनले भनिन्, ‘अपांगता भएकै कारण दैनिक रूपमा कसै न कसैले होच्याउने, हेप्ने गरिरहन्छन् । आफ्नो भाग्य यस्तै भनेर चित्त बुझाउने गरेकी छु ।’

जयपृथ्वी नगरपालिका माइती भएकी सुनु पनि उमेरले ३३ लागिन् । शारीरिक अपांगता भएकी उनको एउटा हात राम्रोसँग चल्दैन । मधुमेह रोगसमेत भएपछि उनका समस्या थपिएको छ । दुर्गाथलीका एक युवकसँग विवाह गरेकी उनलाई यही बहानामा परिवारले यातनामात्रै दिएन, घर निकाला गरिसकेको छ । केही दिनअघि मात्रै सुरक्षित महिला आवास गृहको सम्पर्कमा आएकी उनी पटकपटकको हिंसा सहन नसक्ने अवस्थामा पुगेको बताएपछि आवास गृहकै सहयोगमा सम्बन्धविच्छेद गर्ने तयारीमा छिन् । ‘मेरो अरू कुनै दोष छैन । काम गर्न शरीरले दिँदैन । काम नगर्दा घरमा बसिखान दिँदैनन, दिनहुँको कुटपिट सहन नसकेपछि अब सम्बन्धविच्छेद गर्ने अवस्थामा पुगेकी छु,’ उनले भनिन्, ‘यस्तो घरबारभन्दा बरु माइतीमै मरुँला । अब त्यहाँ बस्न सक्दिनँ ।’

बझाङमा अपांगता भएकाहरू सामान्य व्यक्तिको तुलनामा परिवारभित्रै हुने हिंसाको बढी मारमा परेका छन् । ‘अपांगता भएकालाई मान्छेका रूपमा भन्दा पनि बोझका रूपमा हेर्ने चलन छ यहाँ,’ सुरक्षित महिला आवास गृहकी इन्चार्ज गीता शाही भन्छिन्, ‘माइती–पोइली जतातिर पनि उनीहरूमाथि हिंसा र शोषण हुने गरेको छ । अपांगता भएकाप्रतिको दृष्टिकोण नै बदल्न जरुरी छ ।’ उनले अपांगता भएका पुरुषहरू पनि हिंसामा पर्ने गरेको भए पनि महिलाहरू बढी हिंसामा परेको सुनाइन् । अपांगता भएकाहरूलाई सन्तान जन्माउन मात्रै विवाह गरिदिने, सन्तान पाएपछि अलपत्र छोड्ने, धेरै उमेर भएकाहरूसँग विवाह गरिदिने, खान–लाउनमा विभेद गर्ने र विभिन्न अपमानजनक शब्द प्रयोग गरेर हिंसा गर्ने गरेको बताइन् ।

अपांगता भएकाहरू घरेलु हिंसामा बढी पर्ने गरेको भए पनि कानुनी उपचारको ढोकासम्म कमै पुग्ने गरेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय बझाङको महिला बालबालिका इकाइकी प्रमुख पार्वती अवस्थीले बताइन् । गत आर्थिक वर्षमा मात्रै घरेलु हिंसाका ३ सय ८४ वटा उजुरीमध्ये ५० भन्दा बढी अपांगता भएका व्यक्तिले दिएको उल्लेख गर्दै उनले भनिन्, ‘यो त अलि शिक्षित र जानेबुझेकाहरू मात्रै हाम्रो सम्पर्कमा आएका हुन् । हिंसामा परेका धेरैजसो अपांगता भएका व्यक्तिहरू कानुनको ढोकासम्म पुग्नै सक्दैनन् ।’ उनले अरूको सहारामा परजीवीजस्तै भएर बाँच्नुपर्ने भएका कारण कानुनी उपचारमा जाँदा पछि बेसहारा भइने डरले अधिकांशले हिंसा सहेर बसिरहेको बताइन् ।

राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगको दुई वर्षअघिको एक अध्ययनअनुसार पनि अपांगता भएकै कारण यो समुदायका महिलाहरू परिवार, आफन्त तथा छिमेकीबाटै हिंसा तथा विभेद सहन बाध्य छन् । उनीहरूमा बलात्कार तथा जबर्जस्ती करणीसमेत हुने गरेको पाइएको छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा समाजशास्त्र विभागमा उपप्राध्यापक नीति अर्याल खनालले अपांगता भएका महिलाहरू भावनात्मक र आर्थिक रूपमा निर्भर भएका व्यक्तिहरूबाटै हिंसा हुँदा संरक्षकको विरुद्धमा उजुरी गर्न, बोल्न नसक्ने गरेको बताउँछिन् ।

नेपाल राष्ट्रिय अपांग महासंघको सन् २०१९ को अध्ययन प्रतिवेदनमा ६७ प्रतिशत अपांगता भएका महिला विभिन्न किसिमका हिंसाको सिकार हुने भए पनि १६ प्रतिशतले मात्रै न्यायिक निकायमा उजुरी दिन्छन् । अपांगताको प्रकृतिअनुसार हिंसाको जोखिम पनि फरक हुने गरेको पाइन्छ । अपांगता भएका व्यक्तिको अधिकारसम्बन्धी ऐन ०७४ अनुसार शारीरिक, दृष्टिसम्बन्धी अपांगता, सुनाइ, श्रवण दृष्टिविहीन, स्वर र बोलाइ, मानसिक वा मनोसामाजिक, बौद्धिक, हेमोफिलिया, अटिज्म र बहुअपांगता गरी अपांगतालाई १० किसिममा वर्गीकरण गरिएको छ । ०६८ को जनगणनाअनुसार अपांगता भएकाहरूको जनसंख्या ५ लाख १३ हजार ९ सय १३ छ । यीमध्ये आधाजसो अपांगता भएका महिला छन् ।

प्रकाशित : असार २१, २०७९ ११:०१
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?