पुल नहुँदा जीविका सकस

२०७८ कात्तिकदेखि भने उनले बजारमा दूध पुर्‍याउन पाएकी छैनन् । केदारस्युँ गाउॅपालिकाको देउरा बजार र थलारा गाऊँपालिका जोड्ने सेती नदीको पुल बाढीले बगाएपछि उनको नियमित दिनचर्या मात्रै अबरुद्ध भएको छैन । परिवार कसरी पाल्ने ? भन्ने चिन्ताले सताउन थालेको छ । ‘छकाल (बिहान) दूध बेची बासा (बेलुका) को छाक किनी ल्याउँदा छ्यौ (थ्यौं) पुल बग्यापछि दूध बेच्नु बन्द भयो । अब क्याले (केले) केटाकेटी पढाउनु हो ? क्याले पाल्नु हो ?’ उनले भनिन् ।

झोलुंगे पुल हुदाँ उनको घरबाट देउरा बजार पुग्न २० मिनेट समय लाग्थ्यो । पुल बगाएपछि बस्तीबाट एक घण्टा हिँडेर मोराइलको झोलुंगे पुलसम्म पुग्नुपर्ने र त्यहाँबाट दुई घण्टा हिँडेर देउरा बजार पुग्दा तीनघण्टा जान र तीन घण्टा फर्किन लाग्ने भएकोले दूध बिक्री गर्न असम्भव भएको उनले बताईन ।

पुल नहुँदा साविक दंगाजी गाविसका कलावतीजस्तै २ सय बढी किसानले नौ महिनादेखि दूध बिक्री गर्न पाएका छैनन् । दूध बेचेरै गुजरा चलाइरहेका किसानहरूले नौ महिनादेखि बिक्री गर्न नपाउँदा जीविका गर्न नै समस्या भएको स्थानीय चक्रप्रसाद जोशीले बताए । ‘दूध बेचेर राम्रै गुजारा चलाइरहेकाहरू पनि अहिले बेरोजगार भएका छन् । परिवार चलाउन गाह्रो भएपछि धेरैजसो त इन्डियातिर गैसकेका छन्,’ उनले भने । उनले दूध व्यवसाय गर्नकै लागि भैंसी र जर्सी गाई किन्न क्रृण गरेकाहरू ऋण तिर्नकै लागि भएपनि भारतमा मजदुरी गर्न हिँडेको बताए ।

कार्तिक २ गते बेमौसमी बर्षासाॅगै आएको भिषण बाढीले १ सय २० मिटर लामो यो झोलुंगे पुल बगाएपछि दंगाजीबाट दूध नआउदा देउरा बजारमा सञ्चालनमा आएका दुई वटा डेरी र दूधबाट मिठाई बनाउने पसलसमेत बन्द भएका छन् । देउरामा संकलन गरिएको दंगाजीको दूध सदरमुकाम चैनपुरसम्म पनि पठाउने गरिएकोमा पुल भत्किएपछि दूध आउन छोडेकोले डेरी बन्द गर्नुपरेको एकजना डेरी सञ्चालक कवि गिरीले बताए । ‘दिनको तीन/चार सय लिटर दूध आउँथ्यो । यो बजारमा बिक्री नभएको दूध चैनपुर पनि पठाउने गरेका थियौं,’ उनले भने ‘पुल भत्किएपछि दूध आउन छोड्यो । डेरी पनि बन्द भए ।’

पुल नहुॅदा दूधमात्रै नभएर यहाँका अन्य कृषि उत्पादन पनि बजारमा पुर्याउन नसकिएको र कृषिमा आधारित व्यवसाय थालेका थुप्रै युवाहरू भारततर्फ पलायन भैसकेको थलारा गाउँपालिका वडा नं १, का वडाअध्यक्ष रविन्द्र जोशीले बताए । ‘देउरामा जाने दूधमात्रै होइन, साग, तरकारी, फलफूल सबै यहींको हो । यहाँका मान्छेको आम्दानीको श्रोत नै त्यही कृषि थियो । अहिले पुल छैन । उत्पादनले बजार नपाएपछि युवाहरू धमाधम इन्डिया जान थालेका छन्,’ उनले भने ।

देउरा र थलारा जोड्ने यो पुल भत्किएपछि बझाङको थलारा र केदारस्युँ मात्रै नभएर सीमामा पर्ने डोटीको सायल र आर्दश गाउँपालिका तथा बैतडीको सिगास गाउँपालिकाका स्थानीयलाई पनि समस्या भएको छ । स्थानीय उत्पादन बिक्री गर्न, औषधिउपचार गर्न र दैनिक उपभोग्य सामान खरिद गर्न दैनिक तीन/चार सयको हाराहारीमा डोटी र बैतडीका स्थानीय पनि देउरा बजारमा आउने गरेकोमा पुल नभएपछि उनीहरूलाई समस्या भएको देउराका व्यापारी मुरलीकृष्ण जोशीले बताए । उनले भने, ‘नौ महिना भैसक्यो यहाँको व्यापार व्यवसाय सबै ठप्प छ भने पनि हुन्छ । पुल नभएपछि मान्छे नै आउन छाडेका छन्’, उनले देउरा बजारमा मानिसहरू आउन छोडेपछि ठूलो लगानीमा सञ्चालन गरिएका होटल, पसल तथा उद्योगहरू समेत डुबेको बताए ।

देउरामा रहेको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा उपचारका लागि मात्रै डोटी र बैतडी जिल्लाबाट दैनिक एक सयभन्दा बढी स्थानीय आउने गरेका थिए । ‘अहिले त्यहाँबाट देउरा आउनै एक दिन लाग्छ । गम्भीर विरामीले बाटोमा ल्याउँदाल्याउँदै ज्यान गुमाउनु पर्ने अवस्था छ । पुल नभएका कारण रोग पालेर घरमै बस्न बाध्य हुनुपरेको छ,’ एक जना स्वास्थ्यकर्मी सर्जन चन्द सुवेदीले भने ।

पुल नहुँदा थलारा गाउँपालिकाबाट केदारस्युँको देउरामा रहेको बेताल माध्यमिक विद्यालयमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूले सबैभन्दा बढी सास्ती खेप्नुपरेको छ । ‘पुल हुँदा १० मिनेटमै स्कुल पुग्थ्यौ । अहिले तीन/चार घण्टा हिँडेर आउनुपर्छ,’ कक्षा आठमा अध्ययनरत उषा जोशीले भनिन ‘धेरै जसो अहिले यतै डेरा गरी बस्न थालेका छन ।’ उनले साविक दंगाजी गाविसका १ सय ५० भन्दा बढी विद्यार्थीहरू बेताल माध्यमिक विद्यालयमा पढने गरेको र डेरा गरेर बस्ने क्षमता नभएका हरूलाई निकै दुःख भएको बताइन । पुल बगेको नौ महिनासम्म पनि पुनर्निर्माणको लागि कसैले पहल नगरेको स्थानीयको आरोप छ । स्थानीय तहको निर्वाचनताका एक दुई महिनाभित्र पुल निर्माण गरिदिन्छौं भनी भोट मागेका नेताहरू पनि अहिले यो विषयमा कुरा गर्न छाडेको स्थानीय बताउछन । ‘चुनावमा हामीलाई जिताउनुस्, एक महिनाभित्र पुल बनाइदिन्छौ भनेर भोट मागे । जिताई सकेपछि दिनदिनै माला र खादा लगाउदै हिडेका छन । पुलको त कुरै गर्दैनन्,’ उनले भने ।

थलारा गाउॅपालिकाका अध्यक्ष प्रकाश बहादुर रोकायाले गाउँपालिकाको स्रोतले पुल पुनर्निर्माण गर्न सम्भव नभएको बताउँदै प्रदेश र संघ सरकारलाई पटकपटक गुहार गर्दा पनि कुनै सुनुवाइ नगरेको बताए । ‘एक सय मिटरभन्दा लामो पुल हाम्रो क्षेत्राधिकारमा पर्दैन । हाम्रो स्रोतले भ्याउने भए हामी निर्माण गरिसक्थ्यौ पनि । यहाॅको अवस्था प्रधानमन्त्री, गृहमन्त्री, मुख्यमन्त्री आफै हेलिकोप्टरबाट आएर हेरेर गएका छन् । पछि पनि हामीले धेरै पटक यो विषयमा उहाँहरूलाई सम्झाएका छौं तर पनि केही वास्ता गरेका छैनन्,’ उनले भने, ‘यता पनि मान्छे छन, यहााका समस्या पनि सुन्नुपर्छ भन्ने सरकारलाई थाहै छैन जस्तो छ ।’ उनले तत्काल पुल निर्माणको काम नभए यहाँको जनजीवन अस्तव्यस्त हुने र त्यसको जिम्मेवार संघ र प्रदेश सरकार हुने बताए ।

यता जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष समेत रहेका प्रमुख जिल्ला अधिकारी बाबुराम अर्यालले भने यो विषय आफूलाई जानकारी नभएको बताए । ‘अघिल्लो सीडीओ साब हुँदा रिपोर्ट भएको भए थाहा छैन । मलाई चाहिँ यो विषयमा कुनै जानकारी छैन,’ उनले भने । पुल नहुँदा समस्या भएको बारेमा कसैले जानकारी गराए सम्बन्धित निकायमा लेखेर पठाउने उनले बताए ।