जहाँ गयो उहीँ बाढी

‘फलफूलका एउटा बिरुवा पनि बाँकी राखेन,’ खड्काले भने, ‘गत वर्षदेखि नै फल्न थालेका थिए, यसपाली अझ राम्रो फलदिने आशा थियो ।’ उनले आँप, लिची, अम्बा, अनारलगायत बिरुवा रोपेका थिए । खड्काको परिवार बाजुराको बडिमालिका नगरपालिकाबाट २०२८ मा बाढीकै कारण जोगबुडा बसाइँ सरेको थियो । जोगबुडामा पनि बाढीले जमिन बगाएपछि उनी यहाँ बसाइ सरेका हुन् । ‘जहाँ गए पनि बाढीले उठीबास लाउने भयो,’ खड्काले भने, ‘यसपालि त जमिनमात्रै होइन ज्यान जोगाउन पनि गाह्रो भयो ।’

कात्तिक पहिलो साता महाकालीमा आएको भीषण बाढी बस्तीमा पस्दा धेरैलाई ज्यान जोगाउन गाह्रो भयो । बाढी बस्तीका बीच भागमा पस्दा ५ जना त बाढीमै फसे । उनीहरूलाई १७ घण्टापछि नेपाली सेनाको हेलिकप्टरबाट उद्धार गरियो । बाढीपछि भरखर बाटोघाटो, विद्युत र सञ्चार सुविधा पुगेको खल्ला मुसेट्टी सबैतिरबाट सम्पर्कबिहीन भयो । बाढीले महाकाली किनारको बाटो भत्काउँदा विद्युतका पोल समेत बगायो । विद्युत सेवा अवरुद्ध हुँदा नेपाल टेलिकमले यसैवर्षदेखि सुचारु गरेको टावरले पनि काम गर्न छाड्यो । ‘एकै पटक सबैथोक ठप्प हुन पुग्यो,’ खल्लाका स्थानीय नारदसिंह मडैले भने, ‘न बाटोघाटो, न उज्यालो । फोन गर्न पनि नेटवर्क छैन, निकै आपत पर्‍यो ।’ बाढीले अवरुद्ध भएको विद्युत सेवा झन्डै तीन सातापछि सुचारु भयो । विद्युत सेवा सुचारु भएसंँगै टेलिफोनको टावरले पनि काम गर्न थाल्यो र नेटवर्क आयो ।

ब्रम्हदेवदेखि खल्लासम्म स्थानीयले नै बाटो बनाए । तर खल्लादेखि मुसेट्टीसम्म अझै बाटो बनेको छैन । मुसेट्टीवासीले किनमेल होस वा अन्य कामका लागि हिडेरै आउजाउ गर्नुपर्छ । ‘बाढीले ७ परिवार पूर्ण रूपमा विस्थापित भएका छन्,’ खड्काले भने, ‘घर पूरै भत्काएको छ, जमिन बगर बनाएको छ ।’ उनकाअनुसार विस्थापितहरू अहिले पनि छाप्रोमै छन् । केही आफन्तको घरमा बसेका छन् । बाढीले लक्ष्मण नायक र देवसिंह नायकको कुखुरा खोरसमेत बगायो । खोर कुर्न गएकाहरू नै बाढीमा फसेका हुन् । उनीहरूको जमिनसमेत बाढीले पुरेको छ । घर पनि भत्काएको छ ।

एकातिर शिरानमा चुरे पहाड । अर्कोतिर महाकाली नदी । बस्तीको बीच बीचमा खहरे खोलाहरू । खल्ला मुसेट्टीको बस्ती बर्खायाममा निकै जोखिममा रहन्छ । ब्रम्हदेव आउजाउका लागि बाटोमा आधा दर्जन खहरे खोलाहरूले बाटो बन्द हुन्छ । ‘बर्खामा हामी एक बस्तीबाट अर्को बस्तीमा जान समेत पाउँदैनौं,’ लक्ष्मण नायकले भने ।

ब्रम्हदेवबाट तीन किलोमिटर उत्तरमा पर्छ खल्ला । खल्लासंँगै टुँडिखेल जाडिएको छ । खल्लाबाट ३ किलोमिटर उत्तरमा पर्छ मुसेट्टी । यी तीन गाउँमा ३ सय बढी परिवारको बसोबास छ । स्थानीय तहको निर्वाचनपछि मात्रै यहाँका बस्तीमा बाटो, विद्युत र सञ्चार सेवा पुगेको हो । ‘सबैभन्दा ठूलो त हामी अहिले पनि सुकुम्बासी छौं,’ मडैले भने, ‘सुकुम्बासी समस्या समाधानका लागि बनेका सबै आयोगमा निवेदन दिन्छौं तर फेरि पुरानै समस्या ।’ पछिल्लो पटक पनि भूमिसम्बन्धी समस्या समाधान आयोग गठन हुँदा पनि यहाँका स्थानीयले निवेदन दिएका थिए । यसपाली जग्गाधनीपुर्जा पाउने आशा पनि थियो । पटक पटक आयोगमा पुगेर सोधपुछ पनि गरिरहन्थे ।

‘लालपुर्जा बाँड्छौं भन्दाभन्दै आयोग विघटन भयो,’ मडैले भने, ‘३०/४० वर्षदेखि बसोबास भएपनि ऐलानी नै छ ।’ यहाँ २०५० देखि बसोबास सुरु भएको हो । अहिलेसम्म उक्त क्षेत्र वनमै समावेश गरिएको छ । सुरुमा तत्कालीन जिल्ला वन कार्यालयले पटक पटक घर टहरा भत्काउनुका साथै स्थानीयलाई पक्राउ गरेर मुद्दा समेत चलायो । तर उनीहरू अन्त बसोबास गर्ने ठाउँ नहुँदा कहीँ जान सकेनन् । पछिल्लो केही वर्षयता वनका कर्मचारीहरू आउन छाडे पनि जमिन किनबेच तथा सरकारी कामकाजका लागि भने समस्या हुने गरेको छ । व्यापार व्यवसायका लागि बैंकहरूबाट ऋण काढ्नसमेत समस्या हुने गरेको स्थानीय बताउँछन् ।