स्वास्थ्य स्वयंसेविकाका पीडा–'कामअनुसार सुविधा र सम्मान भएन’

सुत्केरी हुँदा स्वास्थ्य संस्थामा लैजाने र घण्टौं कुरेर बस्ने गरे पनि कामअनुसारको सुविधा र सम्मान नभएको बताउँछिन् । ‘गर्भवतीलाई नियमित चेकजाँच गर्न लैजान्छौं । आइरन चक्की खुवाउँछौं । बच्चालाई पोलियो खुवाउने गर्छौं । आफ्नो टोलका स्वास्थ्यसम्बन्धी अधिकांश कामको जिम्मा हामीहरूले नै लिएका छौं,’ उनले भनिन्, ‘रात दिन घरपरिवार छाडेर सेवा गरिरहेका छौं ।’ कामअनुसारको सम्मान र सुविधा नपाएको उनको गुनासो छ । ‘हामीहरूलाइ खासै सुविधा मिल्दैन,’ उनले भनिन्, ‘आफ्नो परिवार धान्नै गाह्रो पो हुन्छ ।’

पाटन नगरपालिका १, गिरुडा टोलकी हरिना बोहोराको गुनासो पनि उस्तै छ । बोहोरा २०४७ देखि महिला स्वयंसेविका भएकी हुन् । उनले आफ्नो टोलको स्वास्थ्य तथ्यांक संकलन गरी नजिकैको स्वास्थ्य संस्थामा बुझाउँछिन् । टोलका गर्भवती स्वास्थ्य संस्था गए कि गएनन्, बालबालिकाहरूले खोप लगाए/लगाएनन् र गर्भवतीले समयमा औषधि प्रयोग गरे/गरेनन् यी सबै तथ्यांक राख्ने काम उनको हो ।

तर आफ्नो कामअनुसारको दाम नभएको पीडा उनमा पनि छ । ‘समाजकै लागि जीवन दिएका छौं । सरकारले हामीहरूलाई पनि केही सुविधा र सहयोग गरेको भए राम्रो हुने थियो,’ उनले भनिन्, ‘हाम्रो पनि घरपरिवार छ । बिहान उठ्नासाथ काममा जान्छौं तर सबै सेवा निःशुल्क दिन्छौं । आफ्नो परिवारको पनि चिन्ता छ ।’

पछिल्लो समय आमा समूह, गाउँघर क्लिनिकसमेत लगाएर ४ दिन त बैठक मात्र बसाल्ने काम भइरहेको उनले बताइन् । कपडा खर्च भनेर वार्षिक ७ हजार रुपैयाँ मात्र सरकारले दिने गरेको उनको भनाइ छ । लक्ष्मी र हरिना मात्र होइन, जिल्लाका ८ सय ३१ महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको अवस्था एउटै छ । उनीहरूले मिहिनेतअनुसारको पारिश्रमिक पाउन सकेका छैनन् । पाटन नगरपालिका १ की डम्मरी भट्टराईले पनि आफूहरूको जिन्दगी गाउँघरकै सेवामै बितेको बताइन् ।

स्वास्थ्य कार्यालयका हेल्थ असिस्टेन्ट सन्तोष पाण्डेयले भने स्वयंसेविका भनेको स्वयंसेवा भएको बताउँदै तलबी कर्मचारी नभएकाले पारिश्रमिक नभएको बताए । उनले भने, ‘यो सबै सेवा हो । सरकारले तलब दिने भनेर राखेको होइन । त्यसैले तलबको व्यवस्था छैन । स्वयंसेविकाहरूले स्वास्थ्य क्षेत्रलाई धेरै सहयोग भने गर्नुभएको छ । उहाँहरूको सेवाले स्वास्थ्यमा टेवा पुगेको छ ।’

सरकारले वार्षिक रूपमा पोसाक खर्च भनेर केही रकम भने दिने गरेको उनले बताए । गत वर्ष १० हजार रुपैयाँ पुर्‍याएको भन्दै उनले बर्सेनि बढदै गएको बताए । उनका अनुसार प्रदेश सरकारले पनि प्रोत्साहन स्वरूप केही रकम दिने गरेको छ । साथै अहिले स्थानीय सरकारले पनि स्वयंसेविकाहरूलाई सहयोग गर्ने गरेको उनले बताए । ‘तलब भनेर नदिए पनि खाजा खर्च, यातायात भाडा भनेर जिल्लाका स्थानीय तहहरूले रकम छुट्याएका छन्,’ उनले भने ।

सरकारका यस्ता सहयोगले महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरूको कामको सम्मान हुँदै गएको उनको धारणा छ । स्थानीय सरकार स्थापना भइसकेपछि पाटन नगरपालिकाले पनि महिला स्वयंवसेविकाहरूलाई सहयोग गर्दै आएको स्वास्थ्य संयोजक मदनसिंह महरा बताउँछन् ।

‘पहिलो वर्ष झोला, टर्चलगायत सामग्री वितरण गरेका हौं । दोस्रो वर्ष १ जनालाई ३ हजारका दरले सहयोग गर्‍यौं,’ उनले भने, ‘यो वर्ष पनि ६ लाख बजेट विनियोजन भएको छ । पालिकाका १ सय ९ जनालाई स्वयंसेविकालाई यातायात र खाजा खर्च भनेर उहाँहरूलाई दिने योजना पालिकाको छ ।’ जिल्लाका अन्य पालिकाहरूले पनि प्रोत्साहन भता भनेर केही रकम दिने गरेका छन् ।