पढ्न पाउँदैनन् फरक क्षमताका बालबालिका

परिवारमा सल्लाह गरेर उनीजस्तै बालबालिका पढाउने साँफेबगर नगरपालिकाको श्रीकोटमा रहेको विद्यालयमा रोहितलाइ पठाइयो । तर, उनी त्यहाँबाट घरै फर्किए । पढाइ रोकियो ।

विद्यालयमा पढाइभन्दा अन्य काम धेरै गराउने, पढाइमा बेवास्ता गर्ने भएकाले घरमा फिर्ता ल्याउनुपरेको आमा गोमा ढुंगानाले बताइन् । ‘स्कुलले अपांग केटाकेटीको बेवास्ता गरेको थियो । धेरै हेरचाह र माया गर्नुपर्ने अवस्थाका बालाबलिकालाई नराम्रो व्यवहार गरेको देख्यौं,’ उनले भनिन्, ‘झन्झटबाट मुक्त हुन स्कुलबाट फिर्ता ल्याएका हौं ।’ उनका अनुसार एक वर्षसम्म स्कुलमा बसेका रोहितले बल्ल नाम मात्र लेख्न जानेका छन् ।

उनलाई घर ल्याइएपछि अरूतिर पढ्न पठाउने अवस्था छैन । उनीजस्तै विभिन्न प्रकृतिका अपांगता भएका बालबालिकाका लागि जिल्लाका छुट्टाछुट्टै ठाउँमा कक्षा सञ्चालन गरिएको छ । बहिरा बालबालिकाका लागि महेन्द्र मावि बयालपाटा, दृष्टिविहीनका लागि शोडषा मावि मंगलसैन र बौद्धिक अपागंताका लागि विद्यामन्दिर मावि विनायकमा पढाउने व्यवस्था गरिएको छ । यी तीनवटै विद्यालयमा १० जनाभन्दा बढी विद्यार्थी भर्ना गरेर पढाउन सक्ने अवस्था छैन । सबैमा स्रोत साधन अभाव छ । कतै पढाउने व्यवस्था गरे पनि रेखदेख राम्रो गरिँदैन ।

१० जना विद्यार्थी कोटा हो । अहिले १२ जना बौद्धिक अपांगताका भएका बालबालिका भर्ना गरेका छौं,’ विद्या मन्दिरका प्रधानाध्यापक वीरबहादुर शाहले भने, ‘धेरै अपांग बालबालिका सम्पर्क आउँछन् । स्रोत र साधनको अभावले भर्ना लिन सकिंदैन । यो वर्ष मात्रै १२ जना बौद्धिक अपांगताका भएका बालबालिकालाई फर्काएका छौं ।’ उनीहरू पढाइसँगै सीप सिक्न पाउने अवसरबाट वञ्चित भएको उनले बताए ।

अपांग विद्यार्थीलाई आवासीय सुविधा दिन भवन नभएर सबैलाई एकै कोठामा व्यवस्थापन गर्न बाध्य भएको विद्या मन्दिरका व्यवस्थापन अध्यक्ष टेकबहादुर शाहीले बताए । ‘६ जना छात्रा र ६ जना छात्रलाई एकै कोठामा राख्नुपरेको छ । ७ देखि १५ वर्षका छात्रछात्रालाई एकै कोठामा बसाउँदा निम्तिन सक्ने घटनाको जोखिम धेरै छ,’ उनले भने, ‘सीमित स्रोतका कारण हामीसँग व्यवस्थापनको क्षमता नभए पनि गाह्रो परेको छ ।’ १२ जना बौद्धिक अपांगता भएका बालबालिकाका लागि रेखदेख गर्ने र पढाउने शिक्षक एक/एक जना छन् । दुइ जनाले मात्रै फरक क्षमताका बालबालिकालाई सीपसहितको शिक्षा दिने जिम्मेवारी छ ।

एउटा गाउँमा एकाध हुन्छन् त्यस्ता बालबालिका । तिनलाई शिक्षाको अवसर दिनुपर्छ भन्नेमा सरकारको ध्यान पुगेन,’ शिक्षक टोपबहादुर कडायतले भने, ‘सुस्त श्रवण, बहिरा, दृष्टिविहीनहरूले शिक्षाको उज्यालो पाएनन् । सरकारले सबै नागरिकमा शिक्षाको पहुँच पुर्‍याउन विभिन्न अभियान सञ्चालन गर्‍यो तर, व्यवस्थापन गर्न सकेन ।’

ग्रामीण भेगमा रहेका फरक क्षमता भएका बालबालिकालाई शिक्षा दिन कसैले पहल नगरेको उनी बताउँछन् । फरक शारीरिक क्षमता भएर विद्यालयबाहिर रहेका र बीचैमा पढाइ छाडेका बालबालिकाको कक्षामा टिकाउने जुक्तिका साथ नयाँ अभियान सुरु गर्नुपर्ने उनको तर्क छ । ‘सरकारको सबैका लागि शिक्षा कार्यक्रमलाई सफल बनाउन सबै बालबालिकालाई विद्यालयको पहुँचमा पुर्‍याउन सक्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘नारा राम्रा छन् । आवश्यकताअनुसारको बजेट र कार्यक्रम नहुँदा बालबालिकाले अवसर नपाएको स्थिति छ ।’

अपांगता भएका बालबालिकाका लागि शिक्षा दिन निकै चुनौती रहेको पञ्चदेवल विनायक नगरपालिकाका प्रमुख देवराज देवकोटा बताउँछन् । ‘सबै बालबालिकालाई अनिवार्य निःशुल्क शिक्षा दिने अभियान हो । तर, फरक क्षमता भएकाहरूलाई निकै समस्या देखेका छौं,’ उनले भने, ‘सुस्तश्रवण, दृष्टिविहीन बालबालिकालाई सबै विद्यालयमा अध्यापन गराउन नसकिने र परिवारबाट विछोड गराउन पनि समस्या छ ।’

जनप्रतिनिधि, स्थानीय समाजसेवी र सरोकारवाला निकाय मिलेर उनीहरूको खोजी गरी विद्यालयमा पुर्‍याउन सके स्थानीय तहले योजना दिने उनले बताए । उचित व्यवस्थापन गर्न सके मात्रै सबै फरक क्षमता भएका बालबालिका शिक्षाको मूलधारमा ल्याउन सकिने जिल्ला समन्वय समिति अछामका प्रमुख नरबहादुर कुँवर बताउछन् । ‘सबै ठाउँमा फरक क्षमता भएका बालबालिकालाई अध्यापन गराउन आर्थिक समस्याले पिरोल्छ,’ उनी भन्छन्, ‘तर, उचित व्यवस्थापन गरी सबैलाई समेट्नका लागि आवश्यकता हेरिनेछ ।’