पहाड खोपेर खेतमा सिँचाइ

कालीमाटी गाउँपालिका–१ टोटकेका निर्मल घर्तीले पनि असार दोस्रो साता रोपाइँ सके । गत वर्षसम्म मकै उत्पादन हुने उनको पाखोमा अहिले लहलह धान भुलिरहेको छ । ‘धान लगाएपछि यो वर्ष त वर्षभरि नै पुग्ने अन्न उत्पादन हुन्छ कि भन्ने आशा छ,’ उनले भने, ‘खेतमा धान लगाउन नपाउँदा बजारको चामलको भर थियो, अब आफ्नै उत्पादनले पुग्छ कि ?’

यो वर्ष कालीमाटी गाउँपालिका–१ र ३ नम्बर वडाका टाटके, स्यालजिउला र माघेका किसानले धेरै वर्षपछि धानको रोपाइँ गरेका छन् । ‘म सानोसानो हुँदा खेतमा धान रोपेको याद छ,’ ४० वर्षीय घर्तीले भने, ‘सायद ३५ वर्षपछि फेरि धान लगाउन पायौं होला ।’ उनका अनुसार गाउँमा पाखोमा परिणत भएका झण्डै ५० रोपनी जग्गा खेतमा परिणत भएका छन् । खानेपानी तथा ऊर्जा विकास कार्यालयले २०७५ मा सञ्चालन गरेको लहरेसाँझ सिँचाइ योजना बजेट अभावमा अलपत्र परेपछि स्थानीयले श्रमदान गरेर गाउँसम्म सिँचाइ सुविधा पुर्‍याएका हुन् । जसका लागि उनीहरूले प्रतिघर १५ दिन श्रमदान गरेका थिए ।

झण्डै ३५ हेक्टर खेतमा सिँचाइ गर्ने उद्देश्यले योजनाको काम थालिएको थियो । तर बजेट नआएपछि श्रमदानमार्फत योजना निर्माण गरिएको हो । अहिले ३ गाउँका झण्डै ७ सय रोपनी खेतमा सिँचाइ सुविधा पुगेको छ । जसबाट झण्डै १ सय परिवार लाभान्वित भएको अर्का किसान डिल्ली केसीले बताए । ‘यसपालि खेतीपाती गर्ने समयमा वर्षा कम भए पनि असारको अन्तिम नलाग्दै सबै किसानले रोपाइँ सकेका थियौं,’ उनले भने, ‘अहिले सबैका खेतमा धान झुलिरहेका छन् ।’ उनले गाउँमा सिँचाइ सुविधा पुगेपछि आकासेपानीको भरमा खेती गर्नुपर्ने र मकै मात्र खेती गर्नुपर्ने बाध्यता हटेको बताए । सिँचाइको सुविधा भएपछि ३ बालीसम्म खेती गर्न सकिने भएको उनको भनाइ छ । उनका अनुसार धानखेती नहुँदा गाउँका किसानले बाहिरको चामलको भर पर्ने गरेका थिए । ‘बढीमा ५ महिना पुग्थ्यो,’ उनले भने, ‘अब वर्षभरि नै पुग्ने अन्न आफै फलाउँछौ कि भन्ने आशा छ, अब त तरकारीखेती गरेर पनि घरखर्च धान्न सकिन्छ कि भन्ने आँट पलाएको छ ।’

कालीमाटी गाउँपालिका–१ का वडाध्यक्ष रविलाल बस्नेतले सिँचाइ सुविधा पुगेपछि किसानलाई नगदेबालीतर्फ उत्साहित गर्ने वडा कार्यालयले योजना बनाएको बताए । उनका अनुसार पहिलो वर्ष भएकाले यो वर्ष सबै किसानले धान लगाएका छन् । ‘अब व्यवसायिक तरकारी खेतीतर्फ किसानलाई आकर्षित गर्न सके सबै किसान आत्मनिर्भर बन्न सक्छन्,’ उनले भने, ‘त्यसका लागि मल, बीउ र बजारीकरणमा सहयोग गर्ने गरी योजना बनाइरहेका छौं ।’

२०७५ देखि सुरु भएको ४ किलोमिटर दूरीको लहरेसाँझ सिँचाइ योजना सञ्चालनमा भइरहेको खानेपानी तथा ऊर्जा विकास कार्यालयका प्रमुख पदमराज देवकोटाले बताए । उनका अनुसार ३५ हेक्टर खेतमा सिँचाइ गर्ने गरी थालिएको योजनाको ९० प्रतिशत काम पूरा भइसकेको छ । ‘योजनामा झन्डै १ किलोमिटर पिलर निर्माण गरी पहाड खोपेर पक्की सिँचाइ कुलो निर्माण गरिएको छ,,’ उनले भने, ‘योजना सम्पन्न नहुँदै श्रमदान गरेर गाउँमा सिँचाइ सुविधा पुर्‍याउनु उदाहरणीय काम हो, बाँकी काम यसै वर्षको बजेटबाट हुनेछ ।’ योजनामा अहिलेसम्म झन्डै १ करोड रुपैयाँ खर्च भएको उनले बताए ।