अझै खलो प्रथाबाट जीविकोपार्जन

उनलाई त्यसबापत स्थानीयले सिजनअनुसारको मकै, गहुँ र धान दिने गरेका छन् । ‘गाउँभरिका बासिन्दाका लागि वर्षभरि नै फलामका औजार बनाइदिने गरेको छु,’ उनले भने, ‘तर ज्या भने सिजनअनुसार एक/एक पाथी अन्न मात्र हुन्छ ।’ उनका छिमेकी अम्मरबहादुर परियारले पनि गाउँभरिका मानिसहरूको लुगा सिलाउँछन् । ‘एक पाथी अन्नको भरमा गुजारा कसरी गर्ने ?,’ उनले भने, ‘लगानी नहुँदा पुर्ख्यौली पेसालाई व्यावसायिक बनाउन सकिएको छैन ।’

उनले सरकारी निकायले पुर्ख्यौली पेसामा निर्भर दलित समुदायलाई बेवास्ता गरेको गुनासो गरे । सरकारले १० वर्षअघि नै बालीघरे तथा खलो प्रथा अन्त्यको घोषणा गरे पनि विपन्न अवस्थाका दलित समुदाय अझै खलो प्रथामा निर्भर छन् । जहाँ पनि टाठाबाठाकै हालीमुहाली हुँदा आफूहरू समस्यामा परेको बन्गाडकुपिण्डे नगरपालिकाका पूर्णबहादुर नेपालीले बताए । उनले २० वर्षदेखि स्थानीयलाई आवश्यक पर्ने फलामका विभिन्न औजार बनाउन गाउँमा आरन चलाएका छन् ।

दैनिक हँसिया, खुकुरी, खुर्पालगायत हतियार बनाएर परिवार पाल्न समस्या भएको उनले गुनासो गरे । ‘सरकारले जहिले पनि टाठाबाठालाई मात्र हेर्छ,’ उनले भने, ‘तालिम र अनुदान पार्टीका कार्यकर्तालाई मात्र दिइँदा हामीलाई २ छाक टार्न समस्या भयो ।’ खेती गर्न पर्याप्त जग्गा नहुँदा आफ्नै उत्पादनले एक महिना पनि खान नपुग्ने गरेको उनको भनाइ छ । उनले बजार नजिकै नहुँदा मजदुरी गर्न पनि समस्या भएको बताए ।

स्थानीय तहले पनि रोजगारीको व्यवस्था गर्न नसक्दा खलो प्रथामै निर्भर हुन बाध्य भएको काभ्राका निर्मल दमाईंले बताए । उनले ३ वर्षअघि खलो प्रथा त्यागेर मजदुरी गर्दै आए पनि कोरोनाका कारण रोजगारी गुमाएको बताए । ‘कोरोना महामारीले मजदुरी गर्ने अवस्था पनि भएन,’ उनले भने, ‘त्यसैले फेरि आरन चलाउनुपर्ने बाध्यता भयो ।’