१९ लघु जलविद्युत् आयोजना बन्द
मुगु — विभिन्न निकायको सहयोगमा निर्माण भएका १९ लघुजलविद्युत् आयोजना बन्द भएपछि जिल्लाका करिब दुई दर्जन गाउँका बासिन्दा अँध्यारोमा रात बिताउन बाध्य भएका छन् । जलविद्युत् आयोजना बन्द हुँदा करिब ४ हजार परिवारलाई परम्परागत ऊर्जाको प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।
सुम्ली, सालिम, नाके, हयाङलु, श्रीकोट केराइ, धैनकोट, कालै, कम्फा, आम, सेरी, रुम, मुर्मालगायत १९ गाउँमा निर्माण गरिएका लघु जलविद्युत् आयोजना बिग्रिएको जिल्ला समन्वय समितिले जनाएको छ । समितिका अनुसार ती योजना निर्माण गर्न विभिन्न निकायले करिब ४ करोड रुपैयाँ खर्चिएका छन् । बन्द भएका आयोजना ३ देखि १३ किलोवाट क्षमताका हुन् ।
गरिबी निवारण कोष, जिल्ला ऊर्जा विकास समिति, दुर्गम क्षेत्र विकास कोष, केयर नेपाललगायत संस्थाले ती विद्य्त् ुआयोजना निर्माण गरी स्थानीय उपभोक्ता समितिलाई हस्तान्तरण गरेका थिए । अधिकांश उपभोक्ता समितिसँग मर्मत रकम नहुँदा विद्युत् सेवा बन्द भएको छ ।
स्थानीयस्तरमा उत्पादित विद्युत् बन्द भएछि जनजीवन कष्टकर बनेको स्थानीयको गुनासो छ । ‘गाउँको बत्ती बिग्रिदा आँखा फुटेजस्तै भयो,’ सुम्लीगाउँका धनबहादुर भण्डारीले भने, ‘बत्ती बलेपछि दियालो बाल्न छोडियो, फेरि दियालोकै भरमा रात गुजार्नुपरेको छ ।’ आर्थिक रूपमा सम्पन्न परिवारले सोलार प्रयोग गरे पनि विपन्न नागरिक अझैं दियालो, टुकी र लालटिनकै भरमा रहेको उनले गुनासो गरे ।
रोवागाउाको २५ किलोवाट क्षमताको नाके, १३ किलोवाटको सालिमखोला र ३ किलोवाटको कम्फा लघुजलविद्युत् योजना बन्द भएको वर्षौं बितेको छ । गरिबी निवारण कोषको २४ लाख रुपैयाँ लगानीमा ७ वर्षअघि सालिमखोला लघुजलविद्युत्को निर्माण गरिएको थियो । योजना बन्द भएपछि रोवा, सालीम र र्याङच्याकाटी गाउँका करिब १ सय ६८ घरपरिवार अँध्यारोमा फर्किएका छन् । दुर्गम क्षेत्र विकास कोषको सहयोगमा २०५४ सालमा निर्माण भएको नाके जलविद्युत् योजना बन्द भएपछि गााडँपानी, चराप, जिउला, झाकोट र घट्टलेखका करिव २ सय परिवारको जनजीवन कष्टपूर्ण बनेको छ । ‘गाउँमा बत्ती बलेपछि कालो धुवाँबाट मुक्त पाइयो भन्ने लाग्यो,’ रोवागाउँका धर्मसिंह विकले भने, ‘बत्ती बिँग्रिदा फेरि अँध्यारोमै रात बिताउनुपर्ने बाध्यता आयो ।’ कम्फाको ३ र त्रिपगाउको ७ किलोवाट क्षमताका जलविद्युत् आयोजना बिग्रिए पनि रकम अभावमा मर्मतमा समस्या भएको उपभोक्ता समितिका पदाधिकारीको गुनासो छ । केही आयोजना निर्माणाधीन अवस्थामै अलपत्र परेका छन् ।
गरिबी निवारण कोषको सहयोगमा निर्माण थालिएको ७ किलोवाटको लुम र लुम्लीगाउको ३ किलोवाट क्षमताको विद्युत् योजना अलपत्र भएको ५ वर्ष बित्यो । खत्याड गाउापालिकाका हयाङ्लु, गम्था, श्रीकोट, केराई, चिमाढुग्रीलगायत जलविद्युत् योजना मर्मतमा स्थानीय सरकारले ध्यान नदिँदा स्थानीयले सल्लाको दियालो बालिरहेका छन् । ‘चुनावका बेला विद्युत् योजना मर्मत गरी उज्यालो गाउँपालिका बनाउँछौं भन्ने नेताले जितेपछि फर्केर हेरेनन्,’ स्थानीय कमल शाहीले भने, ‘केही रकम सहयोग गरे हामी श्रमदान गर्नसमेत तयार छौं ।’
छायानाथरारा नगरपालिकास्थित दर्ख्याखोलामा निर्माणाधीन विद्य्त योजना १२ वर्षसम्म पूरा भएको छैन । जिल्ला ऊर्जा शाखा र बैकल्पिक ऊर्जा प्रर्वद्धन केन्द्रको सहयोगमा ३ सय घरधुरीमा विद्युत्सेवा पुर्याउने गरी १९ किलोवाटको विद्युत् उत्पादन गर्न खोजिए पनि बजेट अभावमा अलपत्र परेको हो । आयोजना निर्माणका लागि हेलिकप्टरबाट उपकरण ढुवानी गरिएको थियो । सामान खरिद र ढुवानीमा मात्रै अहिलेसम्म ३० लाख रुपैयाँ खर्च भइसकेको छ ।
सदरमुकाममा सञ्चालित विद्युत् आयोजनाले लाइन विस्तार नगर्दा र स्थानीय खोलाको आयोजना अलपत्र पर्दा वर्षौंदेखिको विद्युत् सपना पूरा नभएको स्थानीय टेकबहादुर विकले गुनासो गरे । ‘१२ वर्षमा त खोलो पनि फर्कन्छ भन्थे, तर फर्किएन,’ उनले भने, ‘ बिजुली बाल्ने धोको पूरा नभएपछि तीन महिनासम्म पालो लगाएर गरिएको श्रम खेर गएको छ ।’ सोरु गाउँपालिका –५, स्थित नेरखोलामा निर्माण भइरहेको ६५ किलोवाट क्षमताको विद्युत् योजना बन्दा नेर, ताजा, फोतु र हुम्लाको जैर गाउँका बासिन्दाले विद्युत् सुविधा उपभोग गर्न पाएका छैनन् ।
अधिकांश लघुजलविद्युत् आयोजना दिगो नभएपछि बिराबगरमा ४ सय किलोवाट क्षमताको बिजुली उत्पादन गर्न लागिएको खत्याड गाउँपालिका अध्यक्ष उब्जन शाहीले बताए । ‘पहिले झिलिमिली भएका गाउँमा बत्ती निभेपछि स्थानीयबासी निरास बनेका छन्,’ उनले भने, ‘दुई वर्षभित्रै उज्यालो गाउँपालिका बनाउनेगरी विद्युत् योजना निर्माणको काम यसैवर्ष सुरु गरिनेछ ।’
पानीको स्रोत नभएकै ठाउँमा विद्युत् उत्पादन गरिएपछि केही आयोजना अथालिंग बनेका छन् । केही वर्ष साविक जिविस, दुर्गम क्षेत्र विकास कोष र गरिबी निवारण कोषले बजेटको अधिकांश रकम विद्युत् योजनामा खर्चिएका थिए । कार्यविधि नबन्दा र बजेट अभाव हुँदा बिग्रिएका जलविद्युत् आयोजना मर्मतमा समस्या भएको खानेपानी, सिँचाइ तथा ऊर्जा विकास कार्यालयले जनाएको छ । कार्यालय प्रमुख दीर्घ पालले विद्युत् मर्मत र निर्माणको अधिकांश बजेट स्थानीय तहमा गएकाले समस्या भएको जानकारी दिए ।
प्रकाशित : फाल्गुन ५, २०७६ १२:२६