अपांगता भएकाको ‘अन्नदाता’ कुलबहादुर

लामो समय उनले मागेरै गुजारा चलाए । अहिले आफू आत्मनिर्भर बनेका छन् भने अन्य अपांगता भएका व्यक्तिलाई स्वरोजगार बनाइरहेका छन् । कुनै समय उनी काठमाडौंमा राम्रै खेलाडीका रूपमा गनिन्थे । पाँच महिनायता उनको दैनिकी फेरिएको छ । कर्णाली प्रदेशका १० वटै जिल्लाका १४ अपांगता भएकाहरू सहारामा छन् । सबैको गाँसबासको व्यवस्था उनको थाप्लोमा छ । बिहान ५ बजेदेखि रातिको १० बजेसम्म अटो चलाएर कमाएको रकम उनले आफूजस्तै अपांगता भएकाकै हितमा खर्चिने गरेका छन् ।

‘आफूले दु:ख पाएकाले अरूको दु:ख पनि देख्न सकिनँ,’ उनी भन्छन्, ‘उनीहरूलाई आत्मनिर्भर बनाउन सीप पनि सिकाइरहेको छु ।’ उनलाई अरू अपांगता भएका व्यक्तिले ‘अन्नदाता’ भनेरै सम्बोधन गर्छन् । एसएलसी अनुत्तीर्ण हुँदा पहिलोपल्ट विरक्तिएका उनले अपांग व्यक्तिकै अन्नदाता हुन पाउँदा सन्तुष्टि मिलेको जनाए ।

अहिले उनको आम्दानी दैनिक तीनदेखि चार हजार रुपैयाँ छ । उनले कर्णाली डिजेवल भोकेसनल ट्रेनिङ एन्ड प्रोडक्सन प्रालिमार्फत १४ जना अपांगता भएका व्यक्तिलाई दक्ष बनाउन लागेका हुन् । प्रालि उनकै सल्लाहमा स्थापना भएको हो । २०७४ सालदेखि प्रालिमा जोडिँदा आफ्नो जीवन मोडिएको बताउँछन् महावै गाउँपालिका–५, गेलाका मनराज कठायत । कुलराजकै प्रेरणाले केही गर्ने साहस पलाएको बुढाको भनाइ छ । पोलियोका कारण बैसाखीको सहारामा हिँड्डुल गर्दै आएका उनले अन्य अपांगलाई विभिन्न सीप सिकाउँदै आएको जनाए । उनका अनुसार अपांगता भएका व्यक्तिले प्रालिमा टिसर्ट, जुत्ता, ट्र्याकसुट, ज्याकेटलगायत सामग्री बनाउने तालिम लिइरहेका छन् । स्नातक तह उत्तीर्ण उनले शरीरको तल्लो भाग नचल्दा विभिन्न अवसरबाट वञ्चित भएको गुनासो गरे ।

सीप सिकिरहेका अपांगलाई प्रशिक्षकका रूपमा विकास गर्ने उनको योजना छ । ‘यिनीहरूले समेत अरू अपांगलाई सीममूलक तालिम दिऊन् भन्ने हाम्रो योजना हो,’ उनले भने, ‘कर्णालीका सबै अपांगलाई सम्भव भएसम्म स्वरोजगार बनाउने मेरो सपना छ ।’

मुगुकी कमला खनालले प्रालिमै प्रशिक्षण लिइरहेकी छन् । अपांगता भएकै कारण धेरै अवसरबाट वञ्चित भए पनि सीममूलक तालिम लिन पाउँदा आत्मविश्वास जागेको उनको भनाइ छ । उनले अहिले सिलाइकटाइ सिकिराखेकी छन् । ‘तालिम पूरा गरेर आफूजस्तै अपांगता व्यक्तिलाई आत्मनिर्भर बनाउने योजना छ,’ उनले भनिन्, ‘उहाँ (कुलबहादुर) कै कारण केही गर्नसक्ने भएकी छु, उहाँ हाम्रा लागि भगवानै हुनुहुन्छ ।’ बाल्यावस्थामा पोलियो लागेर उनका हातख्ट्टुा लुला भएका हुन् । विश्व खाद्य संगठनका अनुसार कर्णालीमा १० प्रतिशत अपांगता भएका व्यक्ति छन् । बुढाले ह्विलचियर बास्केटबल, ह्विलचियर क्रिकेटलगायत खेल अपांगता भएका व्यक्तिलाई सिकाइरहेका छन् । उनले १४ वर्ष काठमाडौंमा ह्विलचियरमै बसेर खेलकुद सिके । आफैंले सिकाएका अधिकांश अपांगता भएका खेलाडीले अहिले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय पारा ओलम्पिक, पारा एसियनलगायत प्रतियोगिता धान्दै आएको उनले सुनाए ।

'अझै बल्झन्छ द्वन्द्वका घाउ’

कालीकोटको खाडाचक्र नगरपालिका–६ का किशोरबहादुर शाहीको शरीरमा अझै गोलीका छर्रा छन् । उनैले आफूजस्तै अपांगता भएका व्यक्तिलाई सीप सिकाउन कर्णाली भोकेसनल टेनिङ एन्ड प्रोडक्सन प्रालि सञ्चालनमा ल्याएका हुन् । प्रालिमा उनले व्यवस्थापन हेर्छन् । कुलबहादुरले तालिम लिने व्यक्तिको गाँसबासको प्रबन्ध गर्छन् भने कठायत प्रशिक्षक हुन् ।

२०५८ सालमा नेपाल प्रहरीमा जागिर खाएका उनी ६१ सालमा कैलालीको मसुरियामा तत्कालीन माओवादी आक्रमणमा परे । दुईवटा गोलीका छर्रा पेटमै बाँकी रहेपछि उनको तल्लो भागले काम गर्न छाडेको हो । उनको शरीरको ८५ प्रतिशत भागले अहिले काम गर्दैन । आफूसँगै सशस्त्र द्वन्द्वमा लडेका पूर्वमाओवादी कमान्डर महेन्द्रबहादुर शाही कर्णालीका मुख्यमन्त्री बन्दा आफूहरूलाई सरकारले बेवास्ता गरेको उनको गुनासो छ । उनी प्रहरी नायब निरीक्षक (सई) हुन् । ‘द्वन्द्वको घाउ अहिले पनि बल्झिरहन्छ तर आफ्नो पीडा बिर्सेर अरूको हितमा काम गरिरहेको छु,’ उनले भने, ‘प्रालिमा प्रदेश सरकारको उद्योग, वन, वातावरण तथा पर्यटन मन्त्रालयले २० लाख रुपैयाँ सहयोग गरेको छ । त्यही रकमले आवश्यक मेसिन किनेर अपांगता भएका व्यक्तिलाई सीप सिकाइरहेको उनको भनाइ छ । पाँच लाख रुपैयाँमा अटो रिक्सा किनेर कुलबहादुरलाई चलाउने जिम्मा दिएपछि आफूहरूको गाँसबासको जोहो हुन थालेको उनले जनाए ।