ग्रामीण उद्यम : भैंसीपालनसँगै तरकारी र घाँस खेती, सिस्नो बेचेर आम्दानी

उनीहरू बिहान सबेरैदेखि राति अबेरसम्म गोठमा व्यस्त हुन्छन् । भैंसीलाई घाँस तथा दानापानी खुवाउने, गोठ सफा गर्ने, दूध दुहुनेलगायत कामले बुढा दम्पतीलाई एकछिन् पनि फुर्सद हुँदैन । उनीहरूको गोठमा साना ठूला ६ भैंसी छन् । यही व्यवसायबाटै उनीहरूको घर र छोराछोरीको पढाइ खर्च चलिरहेको छ । भैंसीपालनबाट मासिक ३५ हजार रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्दै आएको

बुढाले बताए ।

भैसीपालनसँगै बुढा दम्पतीले ३ रोपनी भाडामा लिएर तरकारी तथा घाँसखेती गरिरहेका छन् । तरकारीबाट न्यूनतम मासिक ८ हजार रुपैयाँ कमाइ भइरहेको बुढाको भनाइ छ । बजारमा दूधको माग र भाउ बढ्दै गएपछि उनीहरू भैंसीपालन गर्ने निर्णयमा पुगेका हुन् । स्थानीय बजारमा ८० रुपैयाँ प्रतिलिटर दूध बिक्री भइरहेको छ । बुढाले दैनिक १२ लिटर दूध बिक्री गर्दै आइरहेको जानकारी दिए । ‘बजारको माग पुर्‍याउनै गाह्रो छ,’ उनले भने, ‘क्रमश: व्यवयाय विस्तार गरिरहेका छौं, सबै भैंसीले दूध दिन थालेपछि आम्दानी दोब्बर हुने अपेक्षा छ ।’

बुढाले केही समय सार्वजनिक गाडीमा सह–चालकको कामसमेत गरे । दुर्घटनामा खुट्टा भाँचिएपछि भैंसीपालनमा लागेका बुढाको भनाइ छ । ‘यही आम्दानीले ५ जनाको परिवार सहजै पाल्न सकिएको छ,’ उनले भने, ‘आम्दानी बढ्दै गएपछि द्वन्द्वको दु:ख बिर्संदै गएका छौं, आफ्नै व्यवसायले आत्मसन्तुष्टि दिएको छ ।’ दूधको माग बढेपछि छिट्टै उन्नत जातका दुई भैंसी थप्ने निर्णयमा पुगेको बुढा बताउँछन् ।

२०५४ मा तत्कालीन माओवादीमा आबद्ध भएका बुढा ०५७ मा अखिल क्रान्तिकारीको जिल्ला सहसचिव बने । २०५७ मा माओवादी सैन्य विभागमा छिरेकी सुनीतासँग उनको पार्टी कामकाजकै सिलसिलामा चिनजान भयो । द्वन्द्वकै समयमा प्रेम बस्यो र उनीहरूले पार्टीकै स्वीकृतिमा विवाह गरे । खारा आक्रमणका क्रममा बुढा घाइते भइन् । उनको शरीरमा अहिले पनि गोलीको छर्रा बाँकी छ । ‘छर्राकै कारण बेला–बेला विभिन्न स्वास्थ्य समस्या देखिने गरेका छन्,’ बुढाले गुनासो गरिन्, ‘आर्थिक समस्याका कारण अझै छर्रा फाल्न सकिएको छैन ।’

भैंसीपालन गरेको छोटो समयमै आर्थिक अवस्थामा सुधार आएको बुढाले बताइन् । ‘ज्यानकै बाजी लगाएर युद्ध लडियो, पछि न सरकारले हेर्‍यो न पार्टीले,’ उनले भनिन्, ‘सानो भए पनि आफ्नै व्यवसाय गर्नुपर्छ भनेर भैंसीपालनमा लागेका हौं ।’ उनले क्रमश: कृषि फार्मलाई वृद्धि गर्दै लैजाने योजना रहेको सुनाइन् । फेरिएको जीवनशैली देखेर आसपासका युवासमेत कृषि व्यवसायमा संलग्न हुन थालेको उनी बताउँछिन् ।

गाउँका युवा रोजगारीका लागि विदेश जाँदा मन कुँडिने उनको भनाइ छ । ‘गर्न सके आफ्नै गाउँमा व्यवसाय गरी राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ,’ उनले भनिन्, ‘आफ्नै व्यवसायले छोराछोरीको पढाइ र घरखर्च मजाले टरेको छ, मासिक बचतसमेत बढिरहेको छ ।’