१६.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५२

महिलाको जिम्मामै गाउँ

विप्लव महर्जन

सल्यान — शारदा नगरपालिका ११, पेदीखोलाकी ४० वर्षीया बिना बुढाथोकी केही वर्षअघिसम्म घरको काममा मात्र व्यस्त हुन्थिन् । २ वर्षयता उनी गाउँमा हुने अधिकांश भेला, गोष्ठीलगायत कार्यक्रममा सहभागी हुन्छिन् ।

महिलाको जिम्मामै गाउँ

उनकै छिमेकी ४६ वर्षीया हिरा बुढाथोकीले २ वर्षयता गाउँमा हुने विभिन्न विकास निर्माणका काममा सहभागिता जनाइरहेकी छिन् ।

यी दुई मात्र होइन, गाउँका अधिकांश महिला घरको काम सकेर विभिन्न सामाजिक र विकास निर्माणका काममा सक्रिय हुन थालेका छन् । पुरुष बैदेशिक रोजगारीका लागि भारतलगायत विभिन्न खाडी मुलुकमा गएपछि अहिले महिलाले सबै जिम्मेवारी निभाइरहेका हुन् ।


उत्पादनले परिवारको खर्च धान्न समस्या भएपछि युवालाई बैदेशिक रोजगारीमा जानुपर्ने बाध्यता भएको हो । ‘पहिले घरव्यवहारको मात्र जिम्मेवारी हुन्थ्यो, अहिले सबैखाले कामको बोझ छ,’ बिनाले भनिन्, ‘व्यक्तिगत, पारिवारिकदेखि सामाजिक काममा खटिनुपर्दा फुर्सद पाउनै मुस्किल हुने गरेको छ ।’ उनका अनुसार गाउँका अधिकांश महिला विभिन्न समूह, उपभोक्ता समिति, विद्यालय व्यवस्थापन समितिलगायतमा आबद्ध भएका छन् । जसका कारण उनीहरूको सामाजिक काममा जिम्मेवारी बढिरहेको छ ।


करिब १ सय परिवार रहेको पेदीखोलाका झन्डै २ सय पुरुष गाउँबाहिर छन् । हिराको परिवारका ३ पुरुष सदस्य रोजगारीका लागि भारतमा छन् । ‘घरमा साना बच्चाबच्ची र महिला मात्र छौ, घरायसीदेखि गाउँमा हुने अधिकांश काम महिलाले मात्रै गर्दै आइरहेका छौं,’ उनले भनिन्, ‘बारीको उत्पादनले वर्षभरि खान पुग्दैन, त्यसैले जीविकोपार्जनका लागि पुरुष बैदेशिक रोजगारी जानुको विकल्प नै छैन ।’ उनले भारत गएका पुरुष चाडपर्व मनाउन वर्षमा १ पल्ट मात्र गाउँ आउने गरेको बताइन् ।


बेरोजगारी समस्याका कारण जिल्लाका अधिकांश ग्रामीण क्षेत्रमा युवालाई भेटाउन मुस्किल हुने गरेको छ । आर्थिक अवस्था कमजोर भएपछि यहाँका युवा विभिन्न खाडी मुलुक र प्रौढाबस्थाका व्यक्ति भारतका विभिन्न ठाउँमा मजदुरीका लागि जान बाध्य छन् । गाउँमा पुरुष नहुँदा महिलाले नै खेतबारी जोत्नेदेखि खेतीको सबै काम आफै गर्दै आइरहेका छन् ।


घरदेखि गाउँसम्मका सबै कामको जिम्मेवारी आफूहरूले गर्दै आइरहेको स्थानीय बिमला बुढाले बताइन् । ‘गाउँमा कोही बिरामी भए आफै बोकेर स्टेचरमा स्वास्थ्यचौकी पुर्‍याउने गरेका छौं,’ उनले भनिन्, ‘सामाजिक मूल्यमान्यता अनुसार महिलाले गर्न नहुने केही कामसमेत आफै गर्न बाध्य छौं ।’ उनले महिलाले यसअघि नगरेका हलो जोत्ने, मलामी जानेलगायत काम गरिरहेको बताइन् । युवा गाउँमा नभएपछि पुरुषले मात्रै गर्दै आएका विभिन्न सीप सिक्न सफल भएको उनको भनाइ छ ।


स्थानीय शिक्षक तोरणप्रसाद बुढाथोकीले पुरुष गाउँमा नहुँदा गाउँमा हुने सबै क्रियाकलापमा महिलाको सहभागिता धेरै रहेको बताए । ‘गाउँमा महिला, बालबालिका र बृद्ध मात्र छन्, जागिर वा व्यवसायमा जोडिएका पुरुषबाहेक युवालाई भेटाउन मुस्किल भइसक्यो,’ उनले भने, ‘विभिन्न सार्वजनिक कार्यक्रममा महिलाको सक्रियता बढै गइरहेको छ ।’


उनले युवा गाउँमा नहुँदा अधिकांश महिलाको नेतृत्व क्षमता बढेको जनाए । गत वर्ष गाउँमा सञ्चालन भएका सबै विकास योजना महिलाले नै सम्पन्न गरेको उनी बताउँछन् । महिला विभिन्न आयआर्जनमूलक क्रियाकलापमा सहभागी हुने क्रमसमेत बढेको उनले सुनाए । पछिल्लो समय विभिन्न आयमूलक काममा संलग्न भइ आत्मनिर्भर बन्ने महिलाको संख्या बढ्दै गएको उनी बताउँछन् ।

प्रकाशित : भाद्र ११, २०७६ ०९:१६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?