अरिंगाल लागेपछि मौरी सखाप

‘अरिंगालले मौरीका घार नै रित्याए । अहिलेसम्म यस्तो भएको थिएन,’ उनले भने, ‘अहिले त एकै किलो पनि मह उत्पादन भएन ।’

अघिल्ला वर्षमा यो सिजनमा प्यूठानका किसानले १० क्विन्टलसम्म मह उत्पादन गर्थे । तर, यस वर्ष त जिल्लाभरिको जोड्दा सय किलो पुर्‍याउन समस्या भएको छ । मौरीको मह बेचेर अघिल्ला वर्षमा १० लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गरेको भण्डारीले बताए । ‘अहिले त उल्टै नोक्सानी बेहोर्नु परेको छ,’ उनले भने, ‘मह उत्पादन भएन । त्यसबाट १० लाख घाटा लाग्यो ।’ ५ लाख रुपैयाँ बराबरका मौरी सकिए । अब यति मौरी ल्याउन ५ लाख रुपैयाँ थप लाग्ने उनको भनाइ छ ।

सानातिना मौरी व्यवसायीले पनि ५ लाख रुपैयाँसम्म नोक्सानी बेहोरेको अर्का किसान प्यूठान नगरपालिका–४ टारीका रामचन्द्र सुवेदीले बताए । ‘५ महिनाअघिसम्म करिब डेढ सय घार मौरी थिए,’ उनले भने, ‘अहिले त बारी पनि रित्तोजस्तै लाग्छ ।’ अहिले सुवेदीसँग २० घार मौरी मात्रै छन् । अरिंगालले अधिकांश घार नै खाली हुने गरी रित्याएपछि आफुहरू निराश बनेको उनले बताए ।

‘यस वर्ष प्यूठानमा मौरीमा अरिंगालको प्रकोप बढी देखियो,’ उनले भने, ‘त्यसबाट मौरी जोगाउनै सकिएन ।’ चरनका लागि निस्कने मौरीलाई अरिंगालले खाइदिंदा दुई तीन महिनामै घार रित्तिएको उनले बताए । ‘पहिलो शत्रु अरिंगाल नै भयो,’ उनले भने, ‘असोजमा परेको पानीले पनि मौरी नष्ट भए ।’ २० घार मौरी लगेर तराई झरेको उनले सुनाए । २ सय घार मौरी बोक्ने बानी लागेको आफूलाई यति थोरै संख्यामा मौरी लिएर तराई झर्दा उत्साह नमिलेको उनले बताए । ‘गत वर्ष १२ क्विन्टलसम्म मह उत्पादन भएको थियो,’ उनले भने, ‘यस वर्ष त मह नै काढ्नु परेन ।’

जिल्लामा यस वर्ष मह उत्पादन स्वात्तै घटेको एकीकृत कृषि तथा पशुपंक्षी विकास कार्यालय प्यूठानका प्रमुख भास्कर पौडेलले बताए । अरिंगाल र वर्षातका कारण किसानका घार रित्तिएको उनले बताए । वार्षिक ३० हजार किलो मह उत्पादन हुने प्यूठानमा यस वर्ष १ हजार किलो पनि मह उत्पादन भएन । जसले १ करोड २० लाख रुपैयाँ घाटा जिल्लाले बेहोर्नुपरेको छ । ‘प्राकृतिक दुस्मनका कारण मह उत्पादनमा ह्रास आएको हो,’ उनले भने, ‘अर्को वर्षसम्म सुधार होला भन्ने छ ।’ किसानहरूले अरिंगालका गोला पोल्ने काम गरे पनि त्यसलाई नियन्त्रणमा लिन नसकेको बताए ।

जिल्लाबाहिरबाट चरनका लागि प्यूठान ल्याएका किसानको मौरीका घार पनि उल्लेख्य मात्रामा घटेको किसानहरू बताउँछन् । ३ हजार बढी मौरीका घार रहेको प्यूठानमा अहिले घारको संख्यामा पनि कमी आएको छ । यति संख्यामा घार घटे भन्ने जानकारी नभए पनि किसानका ८० प्रतिशत घार खालि भएको अर्का किसान डिमराज पोख्रेलले बताए ।