बाँके, बर्दिया — बाँकेको खजुरा–२ गौघाटका खगेन्द्र सुवेदीले दसैंलगत्तै १६ क्विन्टल धान बिक्री गरे । १५ कट्ठामा लगाएको धान उनले बिक्री गरेका हुन् । मूल्य राम्रो पाएपछि थन्क्याउनुभन्दा बिक्री गर्नु फाइदा देखेर धान बिक्री गरेको उनले सुनाए ।

‘भण्डारण गर्न समस्या छ,’ उनले भने, ‘पैसाको समस्या थियो, त्यसैले दसैंलगत्तै घरखर्च र गर्जो टार्न धान बिक्री गरेको हुँ ।’ अहिले प्रायः किसानका भकारी खाली रहेको उनले सुनाए ।

किसान महासंघका पूर्व जिल्ला सदस्यसमेत रहेका सुवेदीले गाउँकै व्यापारीले यहाँबाट २५ हजार क्विन्टल धान खरिद गरेको सुनाए । ‘किसानको सबै धान व्यापारीको गोदाममा पुगिसक्यो,’ उनले भने, ‘व्यापारीले मूल्य निर्धारण गरेर किनिसके । अब खाद्यका गोदाम कसरी भरिएलान् ?’ दसैंअगावै चिउराका लागि भन्दै धेरै व्यापारीले किसानको धान खरिद गरिसकेको उनले बताए । ‘असोजभित्रै धान खरिद प्रक्रिया सुरु भए मात्र किसानले राम्रो मूल्यमा धान बेच्न पाउँछन्,’ उनले भने ।

सरकारले किसानको धान किन्नका लागि बाँकेमा कोटामार्फत धान खरिद प्रक्रिया सुरु गरेको हो । खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लिमिटेड नेपालगन्जले २५ हजार क्विन्टल धान किन्ने लक्ष्य लिएको छ । धानजति सबै व्यापारीले लगिसकेको खजुराका किसान कर्णबहादुर वीसीले बताए । ‘अब त खानेबाहेकको धान बाँकी छैन,’ उनले भने, ‘मल–बीउको पैसा तिर्नुपर्छ । खर्च जोहो गर्न बेलैमा धान नबेची सुखै छैन ।’

एक जना किसानले कम्तीमा ३० क्विन्टल धान खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लिमिटेडलाई बेच्न पाउने व्यवस्था छ । खाद्य व्यवस्था नेपालगन्जका प्रमुख रामशरण लामिछानेले किसानको संख्यामा कोटा कम भएका कारण संख्या बढाउनुपर्ने किसानले गुनासो गरेको बताए । ‘धान बेच्न आउने किसानको संख्यामा कमी छैन, बरु हामीसँग सीमित कोटा छ,’ उनले भने, ‘एउटै किसानले ३०/४० क्विन्टल धान बेच्न ल्याउँछन् ।’ उनका अनुसार धानको राम्रो मूल्य पाएपछि दसैंपछि धेरै किसानले व्यापारीलाई धान बेचेका हुन् । त्यही धान संकलन गरेर अहिले व्यापारी खाद्यमा धान बेच्न आइरहेको उनले बताए । ‘त्यसैले व्यापारीको भन्दा किसानको धान खरिद गर्न परिचय पत्र बनाएका हौं,’ उनले भने, ‘वास्तविक किसानको पहिचान गर्न स्थानीय तहको सिफारिसमा कुपन बाँडेका छौं ।’ गत आर्थिक वर्षमा अधिक वर्षाका कारण लक्ष्य पूरा हुन नसकेको तर यस वर्ष धानको उत्पादन राम्रो भएका कारण लक्ष्य हासिल हुने अपेक्षा गरिएको उनले बताए । पुस ५ गतेदेखि धान खरिद प्रक्रिया सुरु गरेको खाद्यले बिहीबारसम्म ६ सय क्विन्टल धान गरिद गरिसकेको प्रमुख लामिछानेले सुनाए ।

तीन महिनासम्म धान खरिद हुनेछ । गत वर्ष कम्पनीले २ हजार ३ सय क्विन्टल धान खरिद गरेको थियो । गत वर्ष पनि २५ हजार क्विन्टल धान खरिद गर्ने लक्ष्य निर्धारण गरिएको थियो । अहिले खरिद गर्न लागेको धान पनि ५ प्रतिशत किसानलाई नसमेट्ने हुँदा थप धान खरिद गर्नुपर्ने किसानको माग छ । एकदमै ढिला गरी धान खरिद गर्ने निर्णय गरिएको र त्यसमा पनि विभिन्न बाधा र चेकजाँच कुपनले झन्झटिलो हुँदा समस्या भइरहेको किसानको गुनासो छ ।

खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लिमिटेड नेपालगन्जका वरिष्ठ गुण नियन्त्रक सहायक रोशन श्रेष्ठले गुणस्तर मापदण्डलाई ध्यान दिएर किसानको धान खरिद गरिएको सुनाए । ‘उपकरणबाट धानको गुणस्तर परीक्षण गर्छौं,’ उनले भने, ‘त्यसैले किसानलाई गुणस्तरीय धान ल्याउन आग्रह गरेका छौं ।’ जानकी गाउँपालिकाका गोरखे सुनारले किसानलाई बीउ र मलखाद आवश्यक पर्ने बेला धान खरिद गर्दा किसानले राहत पाउने बताए । ‘मल र बीउ खरिद गर्न बाध्य भएर पहिल्यै न्यून मूल्यमा धान बेच्यौं,’ उनले भने, ‘घरमा ल्याए धान राख्ने ठाउँ नै छैन । खेतबाटै बेच्यौं ।’ सरकारले यस वर्ष मोटा धानको समर्थन मूल्य प्रतिक्विन्टल २ हजार ९ सय ६७ र मध्यम धानको ३ हजार १ सय २८ रुपैयाँ तोकेको छ ।

उत्पादन बढ्यो

यस वर्ष बर्दियामा धानको उत्पादन बढेको छ । मनसुनी वर्षा ढिलो भए पनि धानको उत्पादन बढेको एकीकृत कृषि तथा पशुपंक्षी विकास कार्यालयले जनाएको छ । यस वर्ष ५० हजार २ सय ५० हेक्टरमा लगाइएको धान १ लाख ८९ हजार ९ सय ४५ मेट्रिक टन उत्पादन भएको हो । पशुपंक्षी विकास कार्यालयका सूचना अधिकारी सन्तोष पाठकले यस वर्ष प्रतिहेक्टरमा ३ दशमलव ८ मेट्रिक टन उत्पादन भएको हो । गत आर्थिक वर्षमा ५० हजार २ सय ५० हेक्टरमा धान खेती भएकामा १ लाख ८ हजार २ सय ५० मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो । सूचना अधिकारी पाठकले जनाएअनुसार गत वर्ष प्रतिहेक्टर २ दशमलव २ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो । ‘गत वर्ष समयमा वर्षा भए पनि बाढीले क्षति पुर्‍याएका कारण उत्पादन घटेको हो,’ उनले भने, ‘यस वर्ष भने साउनमा परेको वर्षाले धान सप्रेको हो ।’