गाउँमा रोपाइँ जात्राको रौनक

‘जात्रा हेर्न आएको दिनभर कुरियो, जात्रै आएन,’ तानसेन नगरपालिका–५ की देविका घर्तीले भनिन्, ‘तानसेनको दरबार क्षेत्र घुमेर फर्किन पर्‍यो ।’ उनका अनुसार धेरै जात्रालु रोपाइँ जात्रा हेर्न नपाई घर फर्किए । अघिल्ला दुई वर्ष कोरोना संक्रमण त्रासका कारण जात्रा निस्केन । यसपटक शनिबार भएकाले पनि जात्रा बजार नआएका हुन् । बजार क्षेत्र शनिबार बन्द हुन्छ । तानसेन नगरपालिका, पाल्पा उद्योग वाणिज्य संघले दिने सहयोग पर्याप्त छैन ।

तानसेन बजारको शीतलपाटी, टुँडिखेल, भीमसेनटोल, नारायणस्थान, मखनटोल, वसन्तपुर, लहरेपीपल, बसपार्कमा जात्रा हेर्न कुर्नेहरूको संख्या बाक्लै थियो । ‘पसलमा बिक्री पनि छैन, जात्रालु आए पनि धेरै दिन सकिंदैन,’ व्यापारी किशोर शाहीले भने, ‘जात्रा पनि आएन । किनमेल पनि छैन ।’ उनका अनुसार पाँच वर्षयता जात्रा लागे पनि भीड कम हुन थालेको छ । जात्रामा भीडभाड रथेगिनसक्नु हुन्थ्यो । तर, अहिले त्यस्तो छैन । केही वर्षयता बिस्तारै जात्राको महत्त्वमा पनि कमी हुँदै गएको हो कि भन्ने चिन्ता लागेको उनले बताए ।

सांस्कृतिक सहर तानसेनमा यसपटक गाई र रोपाइँ दुवै जात्रा मनाइएन । ग्रामीण भेगमा भने शनिबार दिनभर रोपाइँ जात्राको रौनकता छायो । बगनासकालीको नायर र बगनासको टोलीले दिनभर रमाइलो गरेको छ । गाउँपालिका अध्यक्ष, उपाध्यक्षलगायतको टोली पनि रोपाइँ जात्रामा सहभागी भयो । भैरवस्थान, रामपुर, जब्गादी लगायत ग्रामीण बजारमा पनि रोपाइँ जात्रा निकालिएको छ ।

ग्रामीण भेगमा नेवारी र अन्य समुदायको सहयोगमा रोपाइँ जात्रा निकाल्ने चलन छ । तानसेनमा भने नेवारीभन्दा पनि अन्य समुदायबाट नै परम्परा धान्दै आएका हुन् । रोपाइँ जात्रा प्रत्येक वर्ष गाईजात्राको भोलिपल्ट निकालिन्छ । युवाको जोश पटक्कै नघटेको अनुभव जात्रामा देखिन्छ । तर, खर्चिलो जात्रा भएकाले आर्थिक अभाव भने सधैं रहने बगनास टोल विकास संस्थाका यज्ञ श्रेष्ठले बताए । ‘धेरै कलाकार प्रयोग गर्नु पर्ने भएकाले निकै खर्चिलो हुन्छ,’ उनले भने, ‘दुःखसुख संस्कृति जोगाउन पनि प्रत्येक वर्ष निकालिएको छ ।’ उनका अनुसार धेरै मान्छेलाई विभिन्न भेषभूषामा प्रयोग गर्नुपर्छ । त्यसैले अहिले सामान्यतया ५० हजार र बढीमा २ लाख रुपैयाँसम्म खर्च हुने उनले बताए । स्थानीय तहले यसमा सहयोग गरे संस्कृति धान्न सहज हुने उनले बताए । मान्छे नै जुवामा नारिएर हलो तान्दै हिँड्ने गरिन्छ । काठमाडौं उपत्यकापछि पश्चिम पहाडी जिल्लामा सबैभन्दा धेरै जात्रा यहाँ निकालिन्छ । रोपाइँ जात्राको रौनक अन्यभन्दा अलग्गै हुने संस्कृतिका जानकार राजेन्द्रगोपाल सिंहले बताए । ‘तर, यसपटक बजार क्षेत्रमा रोपाइँ जात्रा नै भएन,’ उनले भने । हातमा बीउँ बोकेर युवती र युवतीको भेषमा युवकहरू सडकमा पञ्चेबाजाको तालमा धान रोप्ने गर्छन् ।

रोपाइँ जात्रामा कोदालो बोकेर बाउसे गर्ने अघिअघि हिँड्छन् । पछिपछि रोपाइँ गर्नेले साथ दिन्छन् । पञ्चेबाजाको तालमा गीत गाएर नाच्नेको छुट्टै रौनक हुन्छ । खेत मालिक ठूलो छाता ओढेर गजक्क परेको हुन्छ । कामदारहरू काममै व्यस्त हुन्छन् । नर्तकीहरू पनि कम्ती हुँदैनन् । पञ्चेबाजाको तालमा उनीहरूको नाचले दर्शक लोभ्याउँछ । त्यसमा हँसाउनेले पनि दर्शकलाई मनोरञ्जन दिएकै हुन्छन् । जात्रा हेर्नेको भीड पनि उस्तै हुन्छ । तानसेन नगरपालिका–३ का वडाध्यक्ष बाबुरत्न शाक्यले नगरपालिकाको बैठकमा यस विषयमा छलफल गरेर आगामी वर्ष जात्राको रौनक बढाउने बताए । उनले पर्याप्त बजेट विनियोजन गरेर भए पनि संस्कृतिलाई जोगाउन पर्ने अवस्था आएको बताए । ‘यसपटक कहींकतैबाट जात्रा नै आएन,’ उनले भने, ‘दुई वर्ष कोरोनाले खायो, यसपटक किन आएन यस विषयमा अध्ययन गर्नुपर्ने हुन्छ ।’