पहिला पर्म, अहिले ज्यालादारी

‘कम्तीमा २० दिन अरूको काम गरिदिन्थें, अनि हाम्रोमा २० जना आएर एकै दिनमा पूरै काम भ्याइदिन्थे,’ विगत सम्झिदै विमलाले भनिन्, ‘अहिले त्यो चलन हरायो । टारी खेत बाँझिएर बल्लतल्ल दुई रोपनीमा मात्रै धान रोपाइँ हुन्छ ।’ अहिले त्यही दुई रोपनी खेतमा धान रोप्न पनि घरपरिवारलाई तीन दिन लाग्यो । लामो दूरीबाट कुलो ल्याएर खेतमा सिँचाइ हुन्थ्यो । अहिले त्यो छैन । ‘खेतबारी जोत्न एक घर एक हल गोरु हुन्थे,’ उनले भनिन्, ‘अहिले त गोरु पाइनै मुस्किल छ । गोरु पाल्नै छाडे । त्यो हाते ट्र्याक्टरले जोत्न हाम्रो बल छैन ।’

असारभर गाउँमा एकले अर्कोलाई सघाएरै धान रोपाइँ सकिन्थ्यो । दिनभर काम गरिदिएबापत खाना, खाजा पाउँथे । अहिले पर्म (सहयोग) भन्ने चलन हराएको उनले बताइन् । विगतमा गाउँमा रहेको सहयोगी भावना अहिले पैसामा गएको उनले सुनाइन् । गाउँमा पुरुष र युवा जनशक्ति पाउन कठिन छ । अधिकांशको घरमा बूढाबूढी मात्रै छन् । ‘धान रोप्ने खेतालाको दैनिक ५ सय र गोरुको १ हजार रुपैयाँ तिर्नुपर्छ,’ ७३ वर्षीया मानबहादुर घर्तीले भने, ‘दिनभर काम गरेबापत पैसा त आउने भो तर सहयोगी भावना लोप भयो । काम गर्न नसक्ने र पैसा नहुनेको खेत बाँझै रहने भयो ।’ आफू जवान हुँदा गाउँमा काम गर्न नसक्ने र बूढाबूढीको खेत पहिला रोपाइँ गरेर बल्ल पछि अरूको खेत रोप्ने उनले सुनाए । उनले पहिले १२ रोपनी खेतमा धान उब्जनी गर्थे । दुई छोरा विदेश छन् । बुहारीहरू नातिनातिना पढाउन सहरमा बस्छन् । ‘गाउँमा हामी बूढाबूढी मात्रै छौं,’ उनले भने, ‘काम गर्न सक्दैनौं । खेतबारी बाँझिदै छन्, सकुन्जेल जेनतेन गर्छौं, नसक्दाका दिन सबै बाँझिने हो ।’

बस्ती छाडेर सहर पस्नेको खेतबारीमा घाँस उम्रेको उनले बताए । पैसा भए सबै सहर जाने भएपछि गाउँका घरजग्गा कसैले किन्दैनन् । ‘पहिला अन्नपातदेखि खुर्सानीसम्म आफ्नै बारीमा उब्जनी हुन्थ्यो, कसैकहाँ माग्न, किन्न जानुपर्ने थिएन,’ उनले भने, ‘अहिले खुर्सानी, बेसार सबै दोकानमा पाइन्छ । हरेक उब्जनी घटेको र रैथाने बाली हराउँदै गए ।’ उतिबेला विदेश जाने भन्ने थिएन । अन्नबाली, तरकारी, मसलाबाली सबै आफ्नो जग्गामा उब्जनी गरेर खानुपर्छ, किन्न जानु हुँदैन भनेर एक टुक्रा जग्गा पनि बाँझो रहँदैनथ्यो । ‘गाउँका छिटफुटबाहेक अधिकांशले नुनबाहेक अरू खानेकुरा किन्दैनथे,’ उनले विगत सम्झे, ‘खान नपुग्ने परिवारलाई पैंचो अन्न दिने चलन थियो । अहिले त सबैथोक दोकानबाट नकिनी खानु छैन ।’ ट्र्याक्टर लगाएर जोत्ने चलन सुरु भयो । आधुनिक प्रविधि भित्रिए पनि दैनिक ज्यालादारीमा खेतबारीमा काम गर्दा उब्जनी भन्दा ज्याला धेरै हुने उनले बताए ।

सिद्धाराकी प्रमिला नेपालीले पर्ममा पनि काम गरिन् । असारयता ज्यालादारीमा धान रोपेकी छन् । खान खाएर दैनिक ३ सय रुपैयाँ पाउँछिन् । ‘काम गरेर हातमा पैसा भयो त्यो एउटा कुरा भयो,’ उनले भनिन्, ‘चलन त पुरानै राम्रो थियो ।’ सबैथोक आफैंले उब्जनी गरेर खाने चलन थियो । भारतमा नोकरी गरेर गाउँमा खेतबारी किन्ने र उब्जनी गरेर खान्थे । अहिले त गाउँका खेतबारी यत्तिकै छाडेर सहरमा घरघडेरी किन्न र बसाइँ सर्ने लहर आएको उनले बताइन् । ‘हेर्दाहेर्दै चलन बदलियो, ती उब्जनी हुने खेतबारी बाँझिए, असारमा रोपाइँ हुने खेतमा अहिले घाँस उम्रेको छ,’ उनले भनिन्, ‘अहिले सबैथोक किनेर खाने, काम गरेबापत ज्याला पाइने भयो ।’ जहाँ जे काम गर्दा पनि पैसा नभई नहुने भएको उनले बताइन् ।

थम्मनबहादुर सार्कीले एक हलगोरु पालेका छन् । यतिबेला उनलाई खेत जोत्न भ्याइनभ्याइ छ । सबै ठाउँमा ट्र्याक्टर पुग्दैन । युवाले मात्रै हाते ट्र्याक्टरले जोत्न सक्छन् । कमजोरले चलाउनै सक्दैनन् । ‘खेत जोत्छु, खान खाएर दैनिक ७ सय रुपैयाँ पाएको छु,’ उनले भने, ‘पहिला जोतेर खान पाउँथें, पर्म हुन्थ्यो, अहिले ज्याला पाउँछु । त्यो पैसाले चामल किनेर खान्छु ।’