माघी सुनसान

‘कोरोनाले चाडपर्व मनाउने उत्साह खोस्यो,’ उनले भनिन्, ‘कमाउन गएकाहरू पनि कोरोना डरले घरै आएका छन्, माघी पनि केले र कसरी मनाउनु ?’ उत्साह नभए पनि घरपरिवार मिलेर मनाउने तयारी रहेको उनले सुनाइन् ।

बुटवल–१२ की अरुणा चौधरी यस पटक माघी मनाउन नपाउँदा दुःखी छिन् । हरेक माघीमा बाँकेस्थित माइतीमा जम्मा भई मेला भर्न जाने गरेकी थिइन् । उनले भनिन्, ‘तीन वर्ष भयो माइतीमा माघी नमनाएको, अहिले पनि जानबाट कोरोनाले रोक्यो ।’ माघीमा पाक्ने खिचडी, तिलको लड्डु, बुंगोको अचार र चाकुका लागि माइती सम्झने गरेको उनले बताइन् । अन्य बेलाभन्दा माघे संक्रान्तिमा थारूहरूले छुट्टै रमाइलो गर्ने गरेको उनको भनाइ छ ।

रूपन्देहीका विभिन्न पालिकाका थारू बस्तीका स्थानीय माघी मनाउन निकै उत्साहित देखिन्थे । तर, अहिले पनि कोरोनाको असर देखिएको छ । परम्परागत रूपमा लाग्दै आएको माघी मेला–महोत्सव यस वर्ष नलाग्ने भएपछि उत्साह देखिँदैन । माघीको अवसर पारेर सैनामैनामा बर्सेनि तीनदिने महोत्सव हुन्थ्यो ।

यस पटक आयोजना नै नगरेको थारू कल्याणकारी सभाका केन्द्रीय पार्षद् खुसीराम चौधरीले बताए । ‘महोत्सवमा रक्तदान, थारू नाच, विभिन्न खानाका परिकारका साथै थारू संस्कृति जगेर्नासम्बन्धी साहित्यिक बहस गर्ने गरिन्थ्यो,’ उनले भने । कोरोना रोकथामका लागि महोत्सव रोकिएको उनले बताए । यस्ता चाडपर्वमै सबै जना भेट हुने भएकाले रोकिँदा दुःख लागेको उनले बताए ।

माघी मनाउन एक महिनादेखि तयारी गरिरहेका बर्दियाका थारू समुदायले कोरोनाबाट जोगिन परिवारभित्र मात्रै मनाउने भएका छन् । कोरोना फैलिन थालेपछि प्रशासनले मेला–महोत्सव र भेला हुन रोक लगाएको छ । त्यसैले यस पटक थारू बस्तीमा माघीको रौनक छैन । गेरुवा गाउँपालिका–४ का वासुराम थारूले विगतमा जस्तो आफन्तहरूको भेलासहितको माघी पर्व नहुने बताए । एक सातायता बर्दियामा करिब सय जनामा कोरोना संक्रमण पुष्टि भइसकेको छ । त्रासले थारू समुदाय माघी महोत्सव, मघौता नाच पनि नगर्ने भएका छन् । अवस्था हेरेर पर्व मनाउनुपर्ने गेरुवा–६ का टीकाराम चौधरीले सुनाए ।

माघीको अवसरमा बाँकेका स्थानीय तहले मेला आयोजना गरेनन् । नरैनापुरमा औपचारिक कार्यक्रम गरी माघी मिलन कार्यक्रम गरियो । एकअर्काको संस्कारको सम्मानका लागि माघी मिलन कार्यक्रम गरिएको गाउँपालिका अध्यक्ष इस्तियाक अहमद राईले बताए । थारू कल्याणकारिणी सभा, नगर सभा नेपालगन्जको आयोजनामा नेपालगन्जमा माघी मिलन कार्यक्रम गरिएको हो । राप्तीसोनारी गाउँपालिकाका अध्यक्ष लाहुराम थारूले थारू समुदायको पनि कला–संस्कृति संरक्षण हुन जरुरी रहेकाले माघी मिलन कार्यक्रमले टेवा पुग्ने बताए ।

कपिलवस्तुको बुद्धभूमि–४ का वडाध्यक्ष पवन थारूलाई पोहोरको माघी सम्झँदै छन् । दुईदिने सांस्कृतिक कार्यक्रम र विभिन्न परिकार बनाएर रमाइलो गरिएको थियो । यस वर्ष पनि त्यस्तै कार्यक्रम गर्ने योजना थियो । दुई दिनअघि प्रशासनले कोरोना संक्रमण बढ्दै गएपछि २५ जना बढी भेला हुन रोक लगाएपछि कार्यक्रम स्थगित गरे ।

‘खल्लो भयो,’ उनले भने, ‘सबै तयारी गरेर पनि अन्तिम बेला रोक्नुपर्‍यो ।’ पश्चिमका थारू समुदायको माघी सबैभन्दा ठूलो पर्व हो । माघीको रौनक ५ दिनसम्म चल्छ । पुसका अन्तिम दुई दिन र माघका तीन दिन धुमधामसँग मनाइन्छ । यस पटक संक्रमणका कारण खल्लो भएको थारू कल्याणकारिणी सभाका अध्यक्ष उमाशंकर चौधरीले बताए ।

माघीको छेको पारेर थारू समुदायमा गाउँको मुखिया छनोटको चलन रहेको थियो । मुखियाले चौकीदार र गाउँमा सामुदायिक हितका लागि कसले के गर्ने भन्ने कामको जिम्मेवारी बाँडफाँट गर्थे । बिस्तारै त्यो परम्परा पनि हटेको छ ।

छोरी–चेली पुज्ने पर्व

माघी मगर समुदायको पनि विशेष पर्व हो । रुकुम पूर्व जिल्लामा मगर समुदायको बाक्लो बसोबास छ । मगर समुदायको ठूलो पर्व भूम्या अर्थात् बल पूजापछिको ठूलो पर्व माघी मानिन्छ । माघीमा छोरी–चेली पुज्ने चलन छ । भालेको डाकसँगै उठ्यो । घरमा भएका चेलीबेटीलाई पुज्यो । त्यसपछि माघे संक्रान्तिपर्व सुरु भएको मानिन्छ ।

दाजुभाइले दिदीबहिनीलाई पुज्ने, लत्ताकपडा तथा उपहार दिने गर्छन् । घरका चेलीबेटीलाई पुजिसकेपछि छरछिमेक र गाउँका चेलीबेटीलाई पुजिन्छ । जिल्लाका पुथाउत्तरगंगा र भूमे गाउँपालिकाको मगर बस्तीमा माघे संक्रान्ति मनाउने तरिका हो यो । पुस मसान्तका दिन राँगा तथा खसी–बोका काटिन्छ, कन्दमूल पकाएर खाइन्छ ।

माघ १ गते घरकी चेलीबेटी पुज्ने काम सबभन्दा पहिला हुन्छ । घरका छोरी–चेली नपुजी यो दिन अरू कुनै काम सुरु हुँदैन । पुथाउत्तरगंगाका १४ वटै र भूमे गाउँपालिकाका धेरै वडामा माघे संक्रान्ति अर्थात् माघी पर्व यसैगरी मनाइन्छ । यो पुरानै चलन भएको पुथाउत्तरगंगा–१ मैकोटका विकास पुन मगरले बताए ।

चेलीबेटी पुजिसकेपछि गाउँमा तीर हान्ने प्रतियोगिता सुरु हुन्छ । धनुषवाणमार्फत हरेक टोलमा तारो अर्थात् तीर हान्ने प्रतियोगिता सुरु हुने पुन बताउँछन् । विजेतालाई पुरस्कृत गर्ने तथा खर्च व्यवस्थापनका लागि भनेर टोलटोलमा गएर गीत गाएर तथा नाचेर संकलन गरिएको सहयोगले तीर हान्ने प्रतियोगिता समापन गरिन्छ । तीर हान्ने भनेको स्थानीय भाषामा अस्तासिन्या हो । हरेक वर्षको माघ महिनाको पहिलो दिनदेखि सुरु हुने यो ‘अस्तासिन्या’ ७ दिनसम्म चल्छ ।

-सन्जु पौडेल (लुम्बिनी), कमल पन्थी (बर्दिया), रूपा गहतराज (नेपालगन्ज), मनोज पौडेल (कपिलवस्तु), नवीन पौडेल (परासी) र हरि गौतम (रुकुम पूर्व)