पोखरी भर्न चौकीदारी

त्यसैले उपाय लगाए प्लास्टिकका पोखरी बनाएर आकाशे पानी संकलन गर्ने । त्यसैले वर्षाभरि उनी दिनरात आकाशे पानीको पर्खाइमा रहे । दुई लाख लिटर अट्ने प्लास्टिक पोखरीमा उनले आकाशको पानी जम्मा गरेका छन् । घर, गोठको छानोमा डुँड बनाएर पोखरीमा पानी खसाल्छन् । ‘सिँचाइका लागि मात्र होइन, हिउँदमा खानेपानीका लागि कुवा चहार्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘१२ रोपनी पाखोबारीमा तरकारी खेती गर्छु । अहिले पोखरीमा पानी जम्मा गर्छु र हिउँदमा थोपा सिँचाइबाट तरकारी फलाउँछु ।’

राति निन्द्राबाट ब्यूझिँदा आकाशबाट पानी परेको थाहा पाउने बित्तिकै पोखरीतिर दौडिन्छन् । बर्खाभर पोखरीमा पानी जम्मा गर्न चौकीदारी गर्छन् । आकाशबाट ठूलो पानी पर्दा खुसी हुन्छन् । पोखरीमा पानी थपिन्छ । गत वर्ष पोखरी भर्न मुस्किल भयो । धेरै वर्षा भएन । यसपालि पानी धेरै परेकाले पोखरी आधाभन्दा धेरै भरिन थालेका छन् । छानोको सङ्लो पानी भर्छन् । त्यही पानीमा गाई र भैंसीको पिसाब मिसाउँछन् । ‘पानी र पिसाब मिसाएर सिँचाइ गरेपछि तरकारीका बोटमा मल धेरै राख्नुपर्दैन,’ उनले भने, ‘पिसाबले मलको भन्दा राम्रो काम गर्छ, उत्पादन दोब्बर हुन्छ ।’ पिसाब सिधै ड्रममा जाने बनाएका छन् । सुधारिएको भकारो छ । पिसाब मिसाएर सिँचाइ गरेपछि धेरै पानी पनि आवश्यक नपर्ने उनको तर्क छ ।

हिउँदमा तरकारी अवलोकन गर्न आउने कृषि अधिकृत, प्राविधिक, जनप्रतिनिधि, नेता, सरकारी कर्मचारी र कृषक खानेपानी नै अभाव भएको गाउँका पाखोबारीमा बेमौसमी तरकारी लटरम्मै फलेको देख्दा दंग पर्छन् । धेरैले जिज्ञासा राख्छन् । ‘गरेपछि सुख्खा बारीमा पनि असम्भव भन्ने हुँदैन,’ बन्जाडेले भने, ‘बर्खाभर पोखरीमा पानी जम्मा गर्ने, हिउँदमा तरकारी फलाएर आम्दानी गर्ने गर्छु ।’ गाउँमा बर्खामा धेरैले तरकारी खेती गरे पनि उनले हिउँदमा बढी फलाउँछन् । अहिले बारीमा मकै रोपेका छैनन् । अहिले घिरौंला, करेला, भिण्डी, लौका, काँक्रो, फर्सी, तीतेकरेला लगायत तरकारी फलेका छन् । विषादीमुक्त तरकारी उत्पादन गर्दा अर्गानिक भन्दै बजारबाट किन्न घरमै ग्राहक आउने उनले बताए ।

छत्रदेव गाउँपालिका–३ का विष्णुप्रसाद भुसालले पनि ४० हजार लिटर अट्ने प्लास्टिक पोखरी बनाएका छन् । बर्खाभर आकाशको पानी जम्मा हुन्छ । ‘हिउँदमा साग, काउली, बन्दा र आलुमा सिँचाइ पुग्छ,’ गोखुंगाका विनोद घमले भने, ‘सिँचाइ अभावमा अब जाँगर चले हिउँदमा पनि बारी खाली गर्नुपर्दैन । उत्पादन राम्रो हुन्छ ।’ अर्घाखाँचीका धेरै गाउँमा पानी अभाव भएपछि प्लास्टिक पोखरी बनाएर बर्खाको पानी जम्मा गरिन्छ । गर्मीको बेला धारामा पानी सुक्ने, एक गाग्री पानीका लागि कुवा चहार्नुपर्ने बाध्यता छ । ‘बर्खामा पानीका भेल बग्छन्,’ स्थानीय विमला थापाले भनिन्, ‘त्यही पानी जम्मा गरेपछि हिउँदलाई सिँचाइ पुग्छ । पिउनका लागि दुई/तीन घण्टा कुवा धाएर ल्याइन्छ, गाईबस्तु र सिँचाइलाई यही पानीले पुग्छ ।’

स्थानीय तह र कृषि ज्ञान केन्द्रले प्लास्टिक पोखरी निर्माण गर्न लगानी गरेका हुन् । ‘प्लास्टिक पोखरी बनाऐपछि हिउँदे तरकारी र बाली फस्टाएको छ,’ छत्रदेव गाउँपालिका अध्यक्ष लेखनाथ पोखरेलले भने, ‘यो प्रविधि अब घरैपिच्छे लागू गर्छौं ।’ माटोको पोखरीमा हिउँदमा पानी घट्ने भएकाले प्लास्टिक पोखरीलाई प्राथमिकता दिएको उनले बताए ।