छोरी बिमाले बालविवाह रोक्दै

गाउँपालिकाले ०७५मा बालिका बिमा ऐन बनाई लागू गरेपछि त्यसयता जन्मिने हरेक छोरी र पालिकामा रहेका छोरीले पढ्नेदेखि बाल्यकाल आमाबुबासँगै दाजुभाइसरह बिताउन पाउने भएका हुन् । बालिका २० वर्ष पुग्नुअगावै विवाह भएमा बिमा रकम नदिइने भएकाले पनि त्यतिन्जेलसम्म बालिकाले पढ्न पाउने स्थिति निर्माण हुने गरी योजना अघि बढाइएको हो । गाउँपालिकाले सुविधा दिएकाले उत्साहित भएर बिमा कार्यक्रममा सहभागी भइरहेको स्थानीयले बताए । स्थानीयले आफ्नो कामबाहेकका विषयलाई चासो नदिने भएकाले यसको प्रचार आवश्यक रहेको प्रजापतिले बताए ।

गैडहवा–६ की बालिका श्रीया यादवका अभिभावकले पनि बिमा गरिदिएका छन् । साढे दुई वर्षीया यादवको गत वर्ष बिमा गरिदिएको आमा रिता यादवले बताइन् । आफ्ना अभिभावकले उच्च शिक्षा पढाउन नसके पनि छोरीको बिमा रकमले पछि आफैं पढ्न सक्ने उनले बताइन् । २० वर्षसम्म आफ्नै हेरचाहमा हुर्कने भएकाले योजना मन परेको उनले बताइन् । स्थानीय सरकारदेखि आफूहरूले आशा गरेका राम्रा काम हुँदा सबैले साथ दिनुपर्ने र आफ्ना छोरीका लागि बिमा अनिवार्य गरिदिनुपर्ने भन्दै यादवले मधेसमा हुने बालविवाह रोक्न र छोरी दिंदा सँगै दिनुपर्ने दाइजो रोक्नसमेत यसले सघाउने बताइन् । ‘बिमा गरिदिएपछि करले पनि छोरी पढाइन्छ,’ उनले भनिन्, ‘पढेकी छोरी आफ्नै खुट्टामा उभिएर केही गर्न सक्ने भएपछि विवाह गरिदिन पाए दाइजो भन्दा ठूलो सम्पत्ति हुन्छ ।’ बिमा कार्यक्रमले बालविवाह रोक्ने र छोरीको शिक्षादीक्षामा मद्दत पुग्ने विश्वास बढेको उनले बताइन् । उनले यस्तो कार्यक्रमले घरमै सुत्केरी भई मृत्युवरण गर्न बाध्य हुने आमा र सन्तानको जीवन जोगाउन सघाउने बताइन् ।

०७५ देखि २० वर्षे बिमा योजना लागू गरेको गैडहवामा ०७५ साउन १ गतेदेखि सूचीकृत गरिएको नियमावली अनुसार कुनै पनि स्वास्थ्य संस्थामा जन्मिएका पालिकाभित्रका छोरीको बिमा हुने प्रावधान तय भएको थियो । कार्यपालिकाबाट पास भएको बालिका बिमा योजनाको निर्णय अनुसार आर्थिक वर्ष ०७५/ ०७६ मा ४० लाख रुपैयाँ बिमाका लागि विनियोजन गरिएको स्वास्थ्य संयोजक सुरेन्द्र चौहानले बताए । उक्त वर्ष यहाँका ३४ बालिकाको बिमा भएको उनले सुनाए । वडास्तरमा धेरै प्रचार हुन नसकेका कारण सुरुको वर्ष बिमाबापतको सबै रकम प्रयोग भने नभएको उनको भनाइ छ । त्यस्तै, ०७६/०७७ मा पालिकाले १५ लाख रुपैयाँ बिमाका लागि छुट्याएको थियो । सो वर्ष ७५ जना बालिकाको बिमा भयो । ०७७/७८ मा समेत १५ लाख रुपैयाँ नै विनियोजन गरी ७५ जनाको बिमा गर्न सफल भएको पालिकाले चालु आर्थिक वर्षका लागि २५ लाख छुट्याएको भन्दै चौहानले बजेट निकासा नभएकाले ३२ जनाको निवेदन दर्ता भई रोकिएको बताए ।

बालिकाको सानो उमेरमै बिहे गरिदिने प्रचलनलाई तोडी छोरी पढाउने अभियान बढाउन बिमा योजना सफल हुँदै गएको गाउँपालिका अध्यक्ष बच्चुलाल केवटले बताए । २० वर्षअगावै विवाह गरिदिए बिमाबापतको रकम स्वतः पालिकाको खातामा जम्मा हुन्छ । यस्तो नियमले बालविवाह रोक्न र छोरी पढाउनुपर्छ भन्ने सोच बढेको उनले बताए । बिमा भएका छोरीको विवाह गर्न अभिभावक नहतारिने क्रम बढ्दै गएको उनले सुनाए ।

गाउँपालिकाले सुरु गरेको कार्यक्रम सुरुमा त्यति प्रभावकारी नभए पनि बिमाबारे गाउँबासीले बुझ्दै गएपछि अहिले कार्यक्रम सफल बन्दै गएको गाउँपालिका अध्यक्ष केवटले बताए । ‘हामीले ल्याएको योजनाले आमाको गर्भमा भ्रुणहत्या हुने समस्या पनि हटेर गयो,’ उनले भने, ‘वर्षैपिच्छे बिमा गर्ने संख्या बढेको र छोरीलाई पढाएर सक्षम बनाउनेतर्फ अभिभावक अघि बढेका छन् ।’