डुबानले धान खेती नष्ट

सरावल गाउँपालिका–२ का विक्रम चौधरीले यस वर्ष समयमा नै पानी परेकाले खुसी हुँदै असारको पहिलो सातामा नै धान रोपे । अघिल्लो वर्ष पानी नपर्दा साउनको पहिलो सातामा मात्र रोपाइँ भएको थियो । यस वर्ष समयमा नै पानी परेकामा खुसी भएका चौधरी धेरै पानी परेर धान खेती डुबेपछि अहिले निराश छन् । ‘कहिले पानी नपरेर हैरान, अहिले पानीले निकास नपाउँदा समस्या, गण्डक नहरका कारण यस क्षेत्रको पानीले निकास पाउँदैन,’ उनले भने, ‘एक बिघा जग्गामध्ये १० कट्ठामा लगाएको धान पूरै डुबेको छ । बर्सेनि यस्तै समस्या भए पनि समाधान भएको छैन ।’

जिल्लाका पाल्हीनन्दन, सुस्ता र सरावल गाउँपालिकाका खेतीयोग्य जमिन डुबानमा पर्ने गरेका छन् । अव्यस्थित रूपमा गरिने प्लटिङ, गण्डक नहर र पुराना कुला–कुलेसा मर्मत र सरसफाइ नगर्दा समस्या बढ्दो छ । पाल्हीनन्दन गाउँपालिका–३ का नरेश गुप्ता धानको बीउ खोज्दै छन् । एक पटक रोपेको बीउ डुबानले काम नलाग्ने भएपछि पुनः रोप्न बीउ खोज्न थालेका हुन् । अब धानको बीउ राखेर रोप्न सम्भव नभएपछि गाउँघरमा बढी भएको धानको बीउ खोज्दै हिँड्नुपर्ने बाध्यता आएको गुप्ताले बताए । ‘स्थानीय तहले सार्वजनिक सम्पत्ति र पानीको निकास हुने स्थानको संरक्षण नगर्दा हामी किसान मर्कामा परेका छौं,’ उनले भने, ‘वर्षभरि खाने धान खेती नष्ट भयो । अब ऋण काढेर आफैंले चामल किन्नुपर्ने अवस्था आउन थाल्यो ।’

जिल्लामा करिब २ सय बिघा क्षेत्रफलमा लगाइएको धान खेतीमा क्षति पुगेको अनुमान छ । ‘यो बर्सेनि आउने समस्या हो । अहिले पनि गण्डक नहर र आसपासको क्षेत्रमा लगाइएको धान खेती डुबेको छ,’ कृषि ज्ञान केन्द्र परासीका प्रमुख देवेश मिश्रले भने, ‘कहिले पानी नपरेर समस्या, कहिले धेरै पानी परेर किसान समस्यामा छन् ।’

डुबानको समस्या समाधान गर्न वर्षायाममा मात्र जनप्रतिनिधि तात्ने गरेका छन् । डुबान क्षेत्रको अनुगमन गर्दैमा अहिले जनप्रतिनिधिलाई भ्याइनभ्याई छ । तर, समस्या समाधान भने वर्षौंदेखि भएको छैन । ‘हामीले यस वर्ष स्थानीय खोला र नहर सरसफाइ गर्दागर्दै पानी अत्यधिक पर्नाले बस्ती र खेती डुबानमा पर्‍यो,’ पाल्हीनन्दन गाउँपालिकाका अध्यक्ष वैजुप्रसाद गुप्ताले भने, ‘यो एकै पटकमा समाधान हुने समस्या होइन । दीर्घकालीन योजना निर्माण गरेर काम गर्नुपर्छ । डुबानमा परेका किसानलाई हामी सहुलियत दिन्छौं ।’

पानी अभावमा रोपो सुक्दै

आकाशे पानीको भरमा रहेका बढैयाताल गाउँपालिका, बारबर्दिया, गुलरियालगायत मधुवन नगरपालिका क्षेत्रमा लगाइएको धान वर्षा नहुँदा सुक्न र पहेँलो हुन थालेको स्थानीय किसानले बताए । मधुवन–४ का धनबहादुर विकले जिल्लाका केही ठाउँमा फाटफुट पानी परे पनि धान बालीलाई चाहिने पर्याप्त पानी नपर्दा खेत सुक्न थालेको बताए । एकीकृत कृषि तथा पशुपन्छी विकास कार्यालयका प्रमुख विनोद घिमिरेले पर्याप्त पानी नपरेकाले धान रोपाइँ भएको ५/६ प्रतिशत ठाउँमा धाजा पर्नुका साथै पहेँलो हुन थालेको बताए । केही दिनभित्र पानी परे पहेँलो धान सप्रने उनले जनाए ।

जिल्लामा हालसम्म करिब ८९ प्रतिशत धान रोपाइँ भएको एकीकृत कृषि तथा पशुपन्छी विकास कार्यालयले जनाएको छ । पर्याप्त पानी नपरेका कारण सिँचाइ नपुगेका क्षेत्रमा धान सुक्दै गएको हो । जिल्लाका ५५ हजारमध्ये ४० हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा सिँचाइको सुविधा रहेको छ । करिब १५ हजार हेक्टर क्षेत्रफल आकाशे पानीको भरमा खेती हुने गरेको छ । गत वर्ष जिल्लामा २ लाख २ हजार ५ सय टन धान उत्पादन भएको थियो । अनुकूल वर्षा भएको समय जिल्लाका अधिकांश खेतमा प्रतिकट्ठा तीन क्विन्टलसम्म धान उत्पादन हुने गरेको छ ।