घुम्टो उघार्दै स्वयंसेविका

अहिले ४५ वर्षीया श्यामकुमारीको दैनिकी फेरिएको छ । घुम्टो शिरसम्म पुगेको छ । दुई–चार जनासँग मनको कुरा निर्धक्क राख्न सक्ने भएकी छन् । यति मात्रै होइन, गाउँका दिदीबहिनी बटुलेर आफूले जानेबुझेका कुरा सुनाउन सक्ने भएकी छन् । गाउँमा स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको भूमिका निर्वाह गर्न थालेपछि उनमा यस्तो परिवर्तन आएको हो । गाउँछिमेकमा पुगेर स्वास्थ्यसम्बन्धी सचेतना, सूचना दिन उनी सिपालु छिन् । सुरुमा श्यामकुमारीलाई स्वयंसेविका बन्न त्यति सजिलो थिएन । स्वयंसेविका बनेपछि बाहिर समय दिनुपर्छ । महिला घरबाहिर गएको परिवारले त्यति राम्रो नमान्ने हुँदा उनलाई स्वयंसेविका नबन्न दबाब थियो । परिवारका सामु उनी चुपै रहन्थिन् । घरकै संसार सबैथोक लाग्थ्यो ।

एक दिन उनले छिमेकी महिला गर्भवती भएको अवस्था देखेपछि उनको मन फेरियो । ती महिलाको पेटमा उल्टो बच्चा थियो । परिवारले घरमै सुत्केरी गराउन लागेका थिए । अस्पतालसम्म पुर्‍याउन कसैले खासै ध्यान दिएनन् । दुई दिनसम्म लगातार बेथा लागेकी ती महिलाले बच्चा जन्माउन नसकेर घरमै मृत्युवरण गरिन् । यो घटनाले श्यामुकमारीलाई अस्पतालको महत्त्व थाहा भयो । गाउँका अधिकांश महिला अस्पताल जानदेखि डराउँछन् । उनीहरूलाई बुझाउन पनि स्वयंसेविका बन्ने रुचि जागेको उनले सुनाइन् । जब उनी स्वयंसेविकाको पहिरन लगाएर घरघर पुग्छिन् तब उनलाई सबैले डाक्टर जत्तिकै महत्व दिन्छन् । ‘सम्मान गरेर बोलाउँछन्, यो सुन्दा जुनी फेरिएजस्तै लाग्छ,’ उनले भनिन् ।

स्वयंसेविका भएपछि उनको आत्मसम्मान बढेको छ । यति मात्रै होइन, समाजलाई आफ्नै शैलीमा परिवर्तन गर्न कतै न कतै योगदान दिइरहेको महसुस गरेकी छन् । उनीजस्तै नरैनापुरका स्वास्थ्य स्वयंसेविका घुम्टो उघार्दै समाज परिवर्तनमा लागेका छन् ।नरैनापुर–४ की हामिया पठानी मुस्लिम समुदायकी हुन् । उनकी फुपूले स्वयंसेवीको काम गर्थिन् । फुपू बितेपछि हामियालाई स्वयंसेविका बन्ने प्रस्ताव आयो । तर उनका श्रीमान्लाई मञ्जुर भएन । श्रीमान्लाई स्वयंसेविकाको अर्थ बुझाउनै हामियालाई एक महिनासम्म लागेको उनले बताइन् । त्यसपछि घरधन्दा सकिएपछि बचेको समय मात्रै बाहिर जाने अनुमति उनले पाइन् । परिवार नियोजनलगायतका खोप लगाउन र स्वास्थ्यसम्बन्धी जनचेतना दिन जब गाउँ जान्छिन्, त्यतिबेला स्थानीयले आफूसँग कुनै न कुनै कुराको अपेक्षा गर्ने गरेको उनले अनुभव सुनाइन् । ‘खानेकुरा र पैसा दिएमात्रै तिम्रा कुरा सुन्छौं भन्छन्,’ उनले भनिन्, ‘हामी त भोकै हिँड्छौं, उनीहरूलाई कहाँबाट दिनू ?’

धेरै पटकको प्रयासपछि पछिल्लो समय सुत्केरी महिला नियमित जाँच गराउन अस्पताल जानुपर्छ भन्ने विश्वास बढ्दै गएको उनले सुनाइन् । उनकै छिमेकी २६ वर्षीया मैनावती बर्माको स्वयंसेविका अनुभव भिन्न छ । स्वयंसेविका नहुनुअघि उनी घरमै बस्थिन् । विवाह नभएकाले उनका कुरालाई समाजमा नकारात्मक ढंगले हेर्थे । पढाइ थिएन त्यसैले गर्भवती, परिवार नियोजनजस्ता प्रजननसम्बन्धी कुरा गर्दा उनलाई लाज हुन्थ्यो । मैनावतीले स्वयंसेविका भइसकेपछि आफ्नो सोचमा पनि परिवर्तन आएको बताइन् । ‘सुरुमा घुम्टो खोलेर गाउँ चहार्छे भन्दै कुरा काट्नेहरू अहिले कामको प्रशंसा गर्न थाले,’ उनले भनिन्, ‘अहिले गाउँमा स्वास्थ्यसम्बन्धी द्विविधा भए मलाई घरमै सोध्न आउँछन्, यो परिवर्तन देख्दा खुसी लाग्छ ।’