पाल्पा — कालीगण्डकी नदीको बहाव बढेसँगै पर्यटकीय क्षेत्र रानीमहल परिसर डुबानमा परेको छ । रिसोर्ट पुरिएका छन् । रानीमहल परिसरमा रहेका ६ वटा रिसोर्ट तथा होटलमा क्षति पुगेको छ । डिभिजन वन कार्यालयले दुई वर्ष लगाएर बनाएको पार्क पनि बालुवाले पुरिएको छ ।
गत मंगलबार रानीमहल आसपास रिसोर्ट तथा होटलमा कोही थिएनन् । त्यहाँ रहेका सामान निकाल्न खोजे । ह्वात्तै पानीको बहाव बढेपछि सामग्री निकाल्नै पाएनन् । ‘सामान निकाल्ने प्रयास गरेका थियौं,’ स्थानीय ७८ वर्षीय ताराचन्द थापाले भने, ‘तर सक्दै सकिएन, बाढी यति छिटो भरियो केही काम गर्नै सकिएन ।’ रानीमहल परिसरमा ६ वटा रिसोर्ट तथा साना होटल थिए । अधिकांश सञ्चालक निषेधाज्ञाका कारण त्यहाँ थिएनन् । भएका पनि वर्षा ठूलो भएपछि भेल आउने डरले यहाँ बसेका थिएनन् । ‘हेर्दाहेर्दै रिसोर्ट तथा होटल क्षेत्र जलाम्मे भयो,’ थापाले भने, ‘पानीको तलाउ यति धेरै भयो कि हामी पनि अचम्ममा पर्यौं ।’
उनका अनुसार कालीगण्डकी नदीको मिर्मीस्थित जलविद्युत् आयोजनाले ढोका खोलेको भएर यस्तो भएको हो । उनको आँखैले देख्ने स्थानमा कालीगण्डकी जलविद्युत्ले साइरन राखेको छ । तर ढोका खोल्दा पनि नबजाएको उनको बुझाइ छ । उनी २०२९ सालदेखि नै सामान हेरालुका रूपमा रानीमहल छेउमा बस्छन् । ‘यही ठाउँमा ४९ वर्ष बितेछ,’ उनले सम्झिए, ‘म पनि बूढो भएँ । कति धेरै परिवर्तन भए । म जहाँको त्यहीं छु ।’
‘यो पारिबाट खोला बग्थ्यो । अहिले वारिबाट बगेको छ,’ थापाले विगत सम्झिए, ‘पारि खेत रोप्थे । खोलाले खेत खायो भनेर खोला नै फर्काए ।’ पहिले खोला रानीमहलको जग साइडबाट बगेको थियो । यस वर्ष फेरि रानीमहलको जगसाइडबाट बराङ्दी खोला बगेको छ । यस वर्ष बराङ्दी खहरे खोलाले धार परिवर्तन गरेर रानीमहलतर्फ मोडिएको हो । कालीगण्डकी नदीले पनि हरेक वर्ष रानीमहललाई कटान गर्दै आएको छ ।
कालीगण्डकी करिडोर र तानसेनदेखि रानीमहल सडक चौडा गर्दा जथाभावी फालिएका डेबरेजलाई नदीले परिसरमै रोकेपछि डुबानमा परेको स्थानीय व्यवसायी सुरेश पाण्डेयको भनाइ छ । ‘माथिल्लो भागबाट बराङ्दी खहरे खोला बगेको छ,’ उनले भने, ‘तल्लो भागमा कालीगण्डकी नदी बग्छ । नदी ठूलो भएपछि बराङ्दी खोलातर्फको पानी रोकिदिन्छ ।’
कालीगण्डकी नदीको तटमा रानीमहलको विशाल भवन बनेको छ । कालीगण्डकी नदी तटमा रहेको रानीमहल क्षेत्र डुबानमा पर्दा लाखौंको क्षति पुगेको प्रहरी चौकी रानीमहलले जनाएको छ । स्थानीय रिसोर्ट तथा होटल व्यवसायीले ठूलो क्षति बेहोरेका छन् । तानसेन नगरपालिका र बगनासकाली गाउँपालिकाले रानीमहल परिसरमा अघिल्लो वर्षदेखि जथाभावी होटल तथा रिसोर्ट खोल्न दिएका थिए । ‘यसरी जथाभावी होटल तथा रिसोर्ट खोल्ने स्वीकृत दिँदा अहिले क्षति बेहोर्नुपरेको हो,’ नजिकको गाउँ स्याङ्जा सटुकाका ठाकुर पाण्डेयले भने, ‘यसका लागि बेलैमा नसोचे रानीमहललाई पनि खतरा छ ।’
डिभिजन वन कार्यालयको ३८ लाख रुपैयाँको लगानीमा बनाएको पार्कमा समेत तटबन्ध नगर्दा बालुवा भरिएको छ । रानीमहल क्षेत्र हरेक वर्ष डुबानमा पर्छ । वर्षायामपछि यहाँ पुनः बगर क्षेत्रमै रिसोर्ट, होटल र पसल सञ्चालन हुन्छन् । अव्यवस्थित रूपमा सञ्चालन हुने होटल, रिसोर्ट र पसल वर्षायाममा भने डुबानमा पर्ने गरेका हुन् ।
कालीगण्डकी तटमा निर्माण भएको रानीमहलमा सिजनमा दैनिक ३ हजारसम्म पर्यटक आउने गर्छन् । अन्य समयमा समेत यही महल हेर्नका लागि पर्यटक पुग्छन् । रानीमहल तानसेन नगरपालिका–१३, बौघागुम्हामा पर्छ । तानसेनदेखि १३ किलोमिटर टाढा रहेको रानीमहल क्षेत्रमा नदी गहिरिएको र कटान गर्दै गएकाले खतरा बढेको सशस्त्र प्रहरीको गोताखोर टोलीको रिपोर्टमा उल्लेख छ ।
प्रकाशित : असार ५, २०७८ ०९:४९