‘रगत नपाए बुटवल जानू’

यहाँ क्रियाशील विभिन्न संस्था, सञ्जाल र व्यक्ति रगत संकलनमा जुटिरहेका छन् । २०७० सालदेखि स्वयंसेवी रक्तदाता समाज नामक संस्था स्थापना गरेर आवश्यकताअनुसार संकलन र बिरामीलाई उपलब्ध गराउँदै आएका बुटवलका कृष्ण चौहानलाई निषेधाज्ञामा पनि फुर्सद छैन । बिहान, दिउँसो वा राति उनी रगत संकलन गर्न खटिरहेका छन् । रगत आवश्यक परेको जानकारी आउनासाथ साथीभाइलाई फोन गर्ने र संकलन गर्न पुगिहाल्छन् । टेलिफोनमा धेरै व्यस्त भएपछि तीन दिनदेखि सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमार्फत ‘रगत नपाए बुटवल जानू’ भन्ने पेज सञ्चालन गरेका छन् । त्यसमा १० हजारभन्दा बढी सदस्य बनाएका छन् । ‘तिनै सदस्यमार्फत रक्तदान र अन्य सहयोग संकलनमा लागिरहेको छु,’ चौहानले भने, ‘फेसबुक पेजको सहायताले देशैभरि रगत पठाउन र कहाँ कति अभाव र आवश्यकता छ भन्ने जानकारी लिन सहज भएको छ ।’ करिब पाँच सय जनाको नाम, रगत समूह र कहिले रक्तदान गरे भन्ने विषय आफूलाई कण्ठै रहेको उनले बताए । ‘त्यसले पनि झट्ट सम्पर्क गरेर रक्तदान गराउन सम्भव भएको छ,’ उनले भने, ‘प्रत्येक दिन यो कार्य जारी राखेको छु ।’

कोरोना महामारी नभएका बेला संस्थागत रूपमा हरेक महिना रक्तदान आयोजना गरिन्थ्यो । सदस्य बनेका व्यक्ति रगत दान गर्ने बेला भएपछि आफैं रक्तसञ्चार केन्द्र पुग्थे । अहिले जतिसुकै बेला रगत माग भइरहेकाले दिनरात खटिनुपरेको उनले बताए । अहिले उनीहरू जिल्लामा केन्द्रित छैनन् । मुलुकमा जुन ठाउँमा रगत खाँचो पर्छ, सामाजिक सञ्जालमार्फत साथीहरूसित समन्वय गरेर त्यहीं रगत उपलब्ध गराइरहेका छन् । सामाजिक सञ्जालले गर्दा रगतको जोहो गराउन, यसको महत्त्वबारे बुझाउन सजिलो भइरहेको चौहानले बताए । कोरोना महामारीका बीच गत वर्ष प्रत्येक अस्पतालले प्लाज्मा अनिवार्य गरेका थिए । त्यसबेला काठमाडौं, हेटौंडा, पोखरासम्म प्लाज्मा पठाउन सफल भएको उनले बताए । यसपटक मेडिकल काउन्सिलले प्लाज्माको प्रयोग नगर्ने भनेपछि केही आरामजस्तो भएको उनले बताए ।

अस्पतालले प्रयोग नगर्ने भने पनि बिरामीका आफन्त निको हुन सघाउँछ कि भनेर प्लाज्माको खोजीमा भौतारिने गरेका छन् । त्यसैले माग गर्ने र दान गर्न चाहने व्यक्तिलाई बोलाएर सहयोग गरिरहेको उनले बताए । यसबाहेक गर्भवती, किड्नी डायलसिसका बिरामी, दुर्घटनामा परेका र रक्तअल्पता भएका व्यक्तिका लागि नियमित रूपमै रगत उपलब्ध गराइरहेको उनले बताए । ‘त्यसका लागि लामो समयसम्म राख्न सकिनेलाई त्यही आधार र केही घण्टामा प्रयोग गर्नुपर्ने रगतलाई सोही अनुसार व्यवस्थापन गर्ने गरिएको छ,’ उनले भने । व्यक्तिलाई रक्तदान गर्न लगाउँदा ब्लड बैंकबाट गरिने र समूहगत कुनै संस्थाले सहकार्यका लागि आह्वान गरे प्राविधिकसहित संस्थामै पुग्ने गरेको चौहानले बताए । रगतको कमी भएर बिरामीलाई अप्ठ्यारो नहोस् भनी नेपाल नियमित रक्तदाता संघले जिल्लाका विभिन्न स्थानमा पुगेर रगत जम्मा गर्ने र चाहिएका बिरामीलाई उपलब्ध गराइरहेको छ । सधैंभरि रगत चाहिरहने बिरामीको आवश्यकताअनुसार रक्तदान गर्ने समूह खोज्दै जाने र रगत संकलन गरेर ल्याउने गरेको चौहानले बताए । ‘कतिपय संस्था, व्यक्ति हाम्रो सम्पर्कमा आउनुहुन्छ,’ नियमित रक्तदाता संघका संयोजक लेखनाथ भण्डारीले भने, ‘केही हामी खोज्दै जान्छौं ।’ रगत संकलन गर्न सकिने स्थानको पहिचान गरी त्यहाँका युवालाई सक्रिय बनाएर आफ्नो टोली जाने र रक्तदान कार्यक्रम गरेर संकलन गर्ने गरेको उनले बताए ।

महामारी भए पनि स्वास्थ्य सुरक्षा मापदण्ड अपनाएर जाने गरेको र बिरामीलाई उपलब्ध गराउने गरेको उनले जनाए । कोरोना महामारीले जन्माएको रोटरी रोट्याक्ट कोभिड–१९ सहजीकरण अभियानले पनि ब्लड बैंकले खोजेअनुसार आफ्ना सदस्यलाई रक्तदानका लागि परिचालन गर्ने, बिरामीको सहयोगका लागि उपलब्ध गराउने गरेको छ । फेसबुक पेज र सदस्यको पहुँचका आधारमा रगत चाहिएका तर कहाँ जाने, कसलाई भन्ने जानकारी नभएकालाई खोजीखोजी सेवा गर्ने गरिएको अभियानका संयोजक सुरज खरेलले बताए । ‘हामी रोटरीको नियमित कार्यक्रमअनुसार वर्षको एक/दुईपटक रक्तदानको कार्यक्रम गर्छौं,’ उनले भने, ‘महामारीका बेला भने अप्ठ्यारोमा पर्ने हरेक बिरामीका लागि रगत, बेड, अक्सिजन र चिकित्सकीय सचना प्रदान गरिरहेका छौं ।’ प्लेटलेट्स चाहिने बिरामी, शल्यक्रिया र डायलसिसका बिरामी कार्यक्रमबाट लाभान्वित भइरहेको उनले बताए । यीबाहेक यहाँका राजनीतिक दल, सहकारी, क्लब र ब्लड बैंकको सम्पर्कमा आई विभिन्न व्यक्तिले रक्तदान कार्यक्रम सञ्चालन गरी सहयोगी भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन् । कोरोना महामारी नहुँदा ७५ प्रतिशतसम्म रगत चाहिने स्थिति रहे पनि अहिले ३५ प्रतिशतसम्म खपत भइरहेको अस्पतालले जनाए ।

अस्पतालमा अहिले बिरामी आउने क्रम नै कम रहेकाले रगतको खपत घटेको लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालका सूचना अधिकारी डा. विष्णु गौतमले बताए । पहिले सरदर मासिक १ हजारदेखि १ हजार ५ सय प्रसूति, अन्य शल्यक्रिया २० वटासम्म हुने गरेकामा अहिले ५ सय प्रसूति र ५ वटासम्म शल्यक्रिया भइरहेको उनले बताए । ‘पहिले ८ देखि १० पोका रगत दिनको प्रयोग हुन्थ्यो,’ उनले भने, ‘अहिले दुईदेखि चारवटा पोकाले काम भइरहेको छ ।’ कोरोनाको हकमा पनि प्लाज्मा प्रयोग गत वर्षजस्तो नभएकाले कोरोना बिरामीको स्थिति हेरेर प्लाज्मा अनिवार्य नरहेकाले रगतको आवश्यकताअनुसार पूरा भइरहेको उनले बताए ।