वनराजालाई दसैं भोकै बित्ने चिन्ता

कुसुन्डा लोपोन्मुख घुमन्ते जाति हो । साबिक लुम्बिनी अञ्चलका एक्ला कुसुन्डा ६८ वर्षीय गुन्जबहादुरलाई दसैं सजिलो छैन । तीन वर्षभन्दा बढी संघर्ष गरेर जिल्ला प्रशासनबाट लोपोन्मुख जाति भएको प्रमाणपत्र बनाए तर त्यो कुनै काम नलागेको उनी बताउँछन् ।

विपन्नताका कारण दसैं दशा बनेको उनी गुनासो गर्छन् । ७ जनाको उनको परिवार छ तर दसैंमा छोराछोरी, दिदी र आफन्त आउने खबर गरिसकेका छन् । ‘परिवार भेला हुँदा १६/१७ जनासम्म पुग्छौं,’ उनले भने, ‘दसैं कसरी मनाउने भन्ने चिन्तामा छु ।’ आफू बिरामी छन् । श्रीमतीले ज्यालामजदुरी नगरे साँझबिहानको चुलो बल्दैन । दसैंमा २०/२२ हजारको खर्च छ । अहिलेसम्म एकसरो कपडा हालेका छैनन् । लोपोन्मुख जाति भएकाले सरकारले २ हजार रुपैयाँ भत्ता दिँदै आएको थियो । साउनयता उक्त भत्ता नपाएको उनले बताए ।

^{गुन्जबहादुर शाही घर अघि धनुवाँण चलाउने अभ्यास गर्दै । ऐन कानुन कडा हुँदा उनी वनमा पस्नै गाह्राे भएपछि घरमै धनुवाँण चलाएर रमाइलो गर्छन् । तस्बिरहरू : मनाेज पाेडेल/कान्तिपुर}

जीवजन्तु मारेर खाने आफ्नो पुर्ख्यौली परम्परा रहेकाले अरू जाति जसरी पेसा गरेर खान सिक्नै समय लागेको गुन्जबहादुरकी श्रीमती यमकलाले बताइन् । अहिले जथाभाबी सिकार गर्न पाइँदैन तर उनीहरूको मन मान्दैन । धनु र वाण छ तर ऐनकानुन कडा हुँदा वनमा पस्न गाह्रो भएको उनले सुनाइन् । ‘दसैंमा मासु खानै पर्‍यो,’ उनले भनिन्, ‘छोरीज्वाइँ आउँछन् ।’ वनमा सिकार गर्न नपाएपछि समस्या परेको उनले गुनासो गरिन् । यसपटक गुन्जबहादुर र यमकलालले दसैंका लागि भनेर आफूलाई लुगा कपडा नकिन्ने भएका छन् । ‘नातिनातिनालाई एकसरो किनिदिन मन छ, पैसो छैन,’ निन्याउरो अनुहार लगाउँदै गुन्जबहादुरले सुनाए ।

बितेका वर्षका दसैं १० हजार रुपैयाँमा हाँसीखुसी बितेको उनी सम्झन्छन् । अहिले त्यसरी मनाउन ३० हजारभन्दा बढी लाग्ने हिसाब आउँछ । ‘सितन र रक्सी नभई दसैं मानिँदैन,’ उनले भने, ‘त्यही झन् महँगो छ ।’

^{गुन्जबहादुर शाही परिवारसँग}

ऐलानी जमिनमा बसोबास छ । चन्दा सहयोग उठाएर जेनतेन घर बनाए तर झ्याल र ढोका राख्न सकेका छैनन् । सुत्ने खाट भाँचिएका छन् । लत्ताकपडा फाटेर बेहाल छन् । ‘साँझ हातमुख जोरे बिहानको चिन्ता हुन्छ । दसैं दशा लिएर आएको जस्तो लाग्छ,’ यमकला भन्छिन् । ०३० सालमा यहाँ आएका गुन्जबहादुरले चार वर्षअघि बल्लतल्ल घर बनाउन सकेका हुन् ।