दाङ — दाङ थारूहरूको बाहुल्य क्षेत्र हो । जिल्लाको पश्चिम–दक्षिण भेगको सुकौराकोटमा थारू राजा दंगिशरणले राज्य गरेको इतिहास छ । यही नामबाट गाउँपालिकाको पनि नामकरण गरिएको छ । दंगिशरण गाउँपालिकाको अध्यक्षमा पनि थारू समुदायकै भागिराम चौधरी निर्वाचित भएका छन् ।
दाङमा थारू समुदायलाई आदिवासी मानिन्छ । बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुरतिर दाङबाटै बसाइँसराइ गरेर गएका हुन् । जसलाई बुह्रान जाने भनिन्थ्यो । दाङमा जमिन्दारबाट सताइएपछि र उतातिर पर्याप्त जमिन पाइने भएपछि दाङका धेरै थारू बुह्रान गएका हुन् ।
थारू जातिको आफ्नै इतिहास र संस्कृति छ । आफ्नै भेषभूषा र गरगहनाले थारूको बेग्लै पहिचान दिन्छ तर अहिले बिस्तारै संस्कृति हराउँदै गएको छ । अन्य समुदायले कुनै औपचारिक कार्यक्रम गर्न थाले भने पनि थारू गरगहनाले सजिएकाको नाचगानलाई महत्त्व दिने गर्छन् । ‘आफ्नो संस्कृति भनेपछि माया लाग्छ । सधैं लगाएर हिँड्न सकिँदैन,’ घोराहीकी सुशीला चौधरीले भनिन्, ‘चाडपर्व र मेला–महोत्सवमा आफ्नो समुदायको पहिचान दिन लगाउने गर्छौं ।’ पुराना थारू महिलाले लगाउने ढुंग्रीमाला, चुरिया, मुन्द्री, मंग्या, मालाजस्ता परम्परागत गहना लगाएर युवा पुस्ता रमाउने गर्छ । धेरैजसो नयाँ पुस्तालाई त यस्ता गहनाको नामसमेत थाहा छैन । पुरुषले लगाउने भेग्वा, फेटा, काठका खराउजस्ता कपडा र सामान पनि अहिले हराइसके ।
थारू जातिको पहिचान दिने पुराना कपडा, गहना, दैनिक उपभोग्य सामान र भाषासमेत नयाँ पुस्ताका लागि आकर्षणको केन्द्र बन्न नसके पनि कहिलेकाहीं भए पनि इज्जत भने धानेका छन् । अन्य समुदाय र आधुनिकताको प्रभावले कला संस्कृति चाडपर्वमा सीमित भइरहेको थारू कल्याणकारिणी सभाका अध्यक्ष भुवन चौधरीले बताए । ‘नयाँ पुस्ता अन्य समुदायसँग घुलमिल भइरहेको छ । संस्कार पनि अरूबाटै सिकिरहेको छ,’ उनले भने, ‘औपचारिक कार्यक्रम, मेलापर्व र महोत्सवमा मात्रै आफ्नो भेषभूषा लगाउने चलन आएको छ । यसले संस्कृति बचाउन कठिन छ ।’ अन्य समयमा उपयोग नहुने भएकाले थारू भेषभूषा नियमित प्रयोगमा आउन नसकेको उनले बताए ।
पुराना गहना र कपडा गह्रौं भएकाले पनि नयाँ पुस्ताले त्यसलाई छोड्दै गएको थारू अगुवाहरूको भनाइ छ । थारू नाचमा गहना र भेषभूषाको महत्त्व भएकाले गीत र नाचसँग मात्रै देखापर्ने स्थिति आएको उनीहरूको गुनासो छ । दैनिक जीवनमा प्रयोग नभएपछि अहिले संरक्षणका लागि संकलन गर्ने र मेला महोत्सवमा प्रदर्शन गर्ने अवस्था आएको थारू गीत र नाचका जानकार घोराही उपमहानगरपालिका–१०, जलौराका चन्द्रप्रकाश चौधरीले बताए । ‘नियमित भेषभूषा लगाउने चलन हरायो । चाडपर्वमा पनि नलगाए त हाम्रो संस्कृति नै हराइहाल्छ,’ उनले भने, ‘सधैं नलगाए पनि आवश्यक पर्दा लगाउने गरेका छौं ।’
कला क्षेत्रमा लागेको युवा पुस्ता पनि परम्परागत संस्कृति झल्किने सामग्रीभन्दा बजार सुहाउँदो आधुनिकतामा रमाएको थारू कलाकार संघका अध्यक्ष शालिकराम चौधरीले बताए । ‘सबै श्रोता र दर्शक हाम्रो भाषा बुझ्दैनन्,’ उनले भने, ‘तैपनि, हामीले थारू संस्कृतिलाई नेपाली भाषामै भए पनि प्रस्तुत गर्ने प्रयास गरिरहेका छौं ।’ प्रकाशित : फाल्गुन १, २०७६ ०८:५१
बुटवल — प्रदेश नं. ५ सरकारले भाषा, साहित्य, कला र संस्कृति संरक्षणका लागि प्रादेशिक साहित्य र कला एकेडेमी स्थापना गर्ने भएको छ । त्यसका लागि सरोकारवालाबीच छलफल सुरु भएको छ । गत वर्ष प्रदेशको भाषा तथा संस्कृति संरक्षणका लागि सामाजिक विकास मन्त्रालयले तीन सदस्यीय कार्यदल बनाएर अध्ययन गरेको थियो ।
कार्यदलले प्रदेशमा बोलिने भाषा, कला, संस्कृति र साहित्यको अवस्था र अब गर्नुपर्ने कामबारे अध्ययन गरेको थियो । उनीहरूले गरेको अध्ययन प्रतिवेदनका आधारमा उद्योग, पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्रालयले प्रदेशस्तरीय गोष्ठीको आयोजना गरी छलफल गरेको छ । छलफलमा सहभागीले बहुभाषी, बहुजाति र बहुसंस्कृति प्रदेश भएकाले तिनको मर्मअनुसार एकेडेमी गठन गर्न सुझाव दिए । लुम्बिनी वाङ्मय प्रतिष्ठानका अध्यक्ष हिमलाल ज्ञवालीले तिनको अनुसन्धान, संरक्षण र त्यस क्षेत्रका विद्वान्को सम्मान तथा कदर हुने गरी एकेडेमी स्थापना गर्न आग्रह गरे । ‘भाषा, साहित्य, कला र संस्कृतिको थप अध्ययन र संवर्द्धन जरुरी छ,’ उनले भने, ‘त्यसका लागि कला र साहित्यलाई व्यावसायिक बनाउन पनि जरुरी छ ।’
संविधानले प्रदेशको भाषा, कला, संस्कृति र साहित्यको संरक्षणका लागि प्रज्ञा परिषद् गठन गर्न सक्ने अधिकार दिएको छ । त्यसका आधारमा मन्त्रालयले प्रज्ञा प्रतिष्ठान गठनबारे मस्यौदा तयार गरिरहेको छ । मन्त्रालयका सचिव डा. राधा वाग्लेले सभ्यता, संस्कृति र सम्पदाको विकासका लागि साहित्यकारहरू समृद्धिका संवाहक बन्ने गरी मस्यौदा बनिरहेको बताइन् । ‘प्रदेशको समृद्धि र पहिचानका लागि सर्जकहरू जुट्न आवश्यक छ,’ उनले भनिन्, ‘त्यसका लागि उचित वातावरण मन्त्रालयले तयार गरिदिनेछ ।’
