कर्णालीले धार फेरेपछि पानी संकट

अहिले धार परिवर्तन भएर कैलालीतर्फ धेरै पानी बग्न थालेपछि बर्दियातर्फको गेरुवा सुक्न थालेको हो । जलस्तर घटेपछि दुवैतर्फ कर्णालीको पानी बाँडफाँट गर्न लागिएको व्यवस्थापन कार्यालयले जनाएको छ । गेरुवा नदी बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज हुँदै बग्ने गरेको छ । त्यसैले यो वन्यन्तुका लागि पानीको स्रोत हो । पानी सुक्न थालेपछि वन्यजन्तु प्रभावित हुन थालेका हुन् । निकुञ्जको लालमटियामा गिटी–बालुवा थुप्रिएकाले नदीले धार परिवर्तन गरेको हो । पानी थुन्ने गिटी–बालुवा हटाएर निकास दिनका लागि राष्ट्रिय निकुञ्ज विभागले बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जलाई स्वीकृति दिएको थियो । निकुञ्ज हुँदै बग्ने गेरुवामा पानी सुकेका कारण वन्यजन्तु मर्कामा परेपछि विभागले निकास दिन निर्देशन दिएको हो । पहिले गेरुवामा प्रशस्त पानी बग्थ्यो ।

एक दशकयता विभिन्न समयमा आएको बाढीले गिटी–बालुवा थुपार्न थालेपछि त्यसको प्रभाव अहिले देखिन थालेको हो । गत वर्षबाट गिट्टी र बालुवा हटाउन थालिएको निकुञ्जका रेन्जर सन्देश पौडेलले बताए । ‘ठूलो परिमाणका गिट्टी, ढुंगा र बालुवा हटाउन सम्भव भएन,’ उनले भने, ‘निकुञ्जका कर्मचारीको प्रयासले मात्र सम्भव छैन । यसका लागि ठेक्कामार्फत हटाउनु पर्छ ।’ गेरुवाको तटीय क्षेत्रमा बाघ, गैंडा, चित्तल, हात्तीलगायत वन्यजन्तुको बासस्थान रहेको उनले सुनाए ।

एक दशकअघिसम्म गेरुवामा धेरै पानी बग्थ्यो । पानीको बहाव तीव्र थियो । गेरुवाअन्तर्गत कोठियाघाटमा एक हजार मिटर लामो पुल निर्माण गरिएको छ । अहिले पुलमुनि पानी छैन । राजापुरलाई बाँकी जिल्लासित जोड्न कोठियाघाटमा हिउँदमा पन्टुन पुल जडान गरिन्थ्यो । अहिले त्यहाँको पानी हेर्दा कर्णाली नदी भएको पत्याउन मुस्किल पर्छ । जलस्तर उच्च हुँदा डल्फिन विचरण गरेको देखिन्थ्यो । बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका अनुसार मनाउघाट, गोलाघाट र कोठियाघाटमा डल्फिन विचरण गर्थे । अहिले यहाँ रहेका चारवटा डल्फिन कर्णालीको दौलतपुर र पाताभार क्षेत्रमा विचरण गर्न थालेको निकुञ्जले जनाएको छ ।

विगतमा गेरुवामा र्‍याफटिङ सञ्चालन हुँदै आएको थियो । जलस्तर घटेपछि बन्द भएको छ । अहिले पश्चिम कर्णालीमा सञ्चालनमा रहेको निकुञ्जले जनाएको छ । गेरुवामा पानी कम भएपछि निकुञ्जले एक दर्जनभन्दा बढी ठाउँमा सोलार प्रविधिबाट वन्यजन्तुका लागि पिउने पानीको व्यवस्था गरेको छ ।

कैलालीको रानीजमरा सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएपछि हिउँदमा गेरुवामा पानी सुक्ने र त्यसले वन्यजन्तु उच्च जोखिममा पर्ने वन्यजन्तु विशेषज्ञ डा. शान्तराज ज्ञवालीले बताए । हिउँदमा आवश्यक पर्ने पानीका बारेमा अध्ययन गर्न जरुरी भएको उनले बताए ।

कटान रोक्न, पर्याप्त सिँचाइ सुविधा पुर्‍याउन र वन्यजन्तुलाई पानीको असुविधा हुन नदिन अहिलेको धार परिवर्तन गर्न जरुरी रहेको नदी व्यवस्थापन आयोजना प्रमुख केदार श्रेष्ठले बताए । कटान र बाढीको समस्या समाधान नगरे जोखिम बढ्ने राजापुर नगरपालिकाका प्रमुख शिवप्रसाद चौधरीले सुनाए ।