भ्रमण वर्ष २०२० : पूर्वाधारकै अभाव

नेपाल भ्रमण वर्षलाई सघाउन लुम्बिनी भ्रमण वर्ष घोषणा गरिए पनि पर्यटन पूर्वाधारको विकास भने हुन सकेन । पाल्पामा डिभिजन वन कार्यालयले अस्थायी गेट निर्माण गरेको छ । सिद्धार्थ राजमार्गको दोभान, बर्तुङमा निर्माण गरिएका गेट भत्किसकेका छन् । ‘लुम्बिनी भ्रमण वर्षमा उल्लेख्य केही भएन,’ पर्यटन व्यवसायी सरोज शाक्यले भने, ‘कार्यक्रम गरेकै थाहा भएन ।’ पाल्पामा दुई दर्जनभन्दा बढी पर्यटकीय (प्राकृतिक) गन्तव्य छन् । तर, तिनमा गतिलो पूर्वाधार छैनन् ।

पूर्वाधार नहुँदा पर्यटकको बसाइ लम्ब्याउन सकिएको छैन । गन्तव्यसम्म पर्यटक पुर्‍याउन सडक छैनन् । जिल्लाका केही स्थान सरकारले घोषणा गरेको एक सय पर्यटकीय गन्तव्यमा परेका छन् । स्थानीय तह, प्रदेश सरकार र संघीय सरकारले पर्यटकीय गन्तव्य बनाउन गरेका घोषणा कागजमा सीमित छन् । ‘भ्रमण वर्ष सुरु भयो तर पूर्वाधारमा लगानी कहींकतैबाट भएको देखिएको छैन,’ पाल्पा उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष राजु महर्जनले भने, ‘यसका लागि कोही कसैलाई मतलब भएजस्तो लागेको छैन ।’ रानीमहल, श्रीनगरडाँडा, ताँहुको रम्भादेवी र रामपुरको तालपोखरा पर्यटकीय गन्तव्यमा परे पनि अस्तव्यस्त छन् । रानीमहलसम्म पुग्ने गतिलो सडक निर्माण गरिएको छैन । प्रदेश सरकारले यस वर्ष बजेट विनियोजन गरे पनि काम पूरा हुने देखिएको छैन । रम्भा गाउँपालिकाले रम्भादेवी–रिमिघा महोत्सव गरे पनि उपलब्धि देखिएन । ‘हामीले यस वर्ष पनि महोत्सव गर्ने सोचअनुसार बजेट विनियोजन गरेका छौं,’ रम्भा गाउँपालिका अध्यक्ष विष्णुप्रसाद भण्डारीले भने, ‘यसबाट प्रचारप्रसार हुनेछ भन्ने लागेको छ ।’ रम्भादेवी मन्दिरका लागि पर्यटन मन्त्रालयले पठाएको २५ लाख रुपैयाँ बजेटबाट शौचालय, गेट र घेराबार गरिएको उनले बताए ।

रम्भादेवीसम्म पुग्ने सडकको पहुँच मार्ग गतिलो छैन । आर्यभन्ज्याङ–रामपुर सडकको ताँहुबाट तीन किलोमिटर टाढा रम्भादेवी छ । तर, त्यहाँसम्म सहज यातायात पुग्दैन । ‘सहज तरिकाले सडकसमेत पुग्न नसक्नु दुःखद हो,’ रम्भादेवी दर्शन गर्न पुगेका कपिल न्यौपानेले भने, ‘यसका लागि बजेट परेको भन्ने सुनियो तर काम भएको देखिएन ।’ पहिला र अहिलेमा कुनै परिवर्तन भएको नपाएको उनले बताए ।

स्थापित तथा प्रवर्द्धन गरिनुपर्ने गन्तव्यमा तानसेनको श्रीनगरडाँडा पनि पर्छ । लथालिङ्ग अवस्थामा श्रीनगर छ । यहाँ लगाएको ठेक्का रकम परिचालन गर्ने हो भने पनि सुधार हुने थियो । तर, तानसेन नगरपालिकाले ठेक्का लगाउने र यसबाट आएको आम्दानी तलबमा खर्च गर्दै आएको छ । ‘प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण भए पनि यसको विकासमा नगरपालिकाको चासो देखिएन,’ यहाँ घुम्दै गरेका चितवनबाट आएका आन्तरिक पर्यटक जीवन पोखरेलले भने, ‘यस्तो सुन्दर ठाउँलाई नमुना बनाउन सकिन्थ्यो । तर, स्थानीय तहको चासो देखिएन ।’

तानसेन नगरपालिका–१३ मा रहेको रानीमहलको अवस्था पनि उस्तै छ । रानीमहलमा तानसेन नगरपालिकाले एक रुपैयाँ पनि लगानी गरेको छैन । प्रदेश सरकारले दिएको बजेटबाट रानीमहलमा ‘इको पार्क’ बनेको छ । गत वर्ष नगरपालिकामा पर्यटन मन्त्रालयबाट आएको बजेट खर्च नभएको तानसेन नगरपालिका अधिकृत विष्णु पौडेलले बताए । गत वर्ष रानीमहल–श्रीनगरका लागि ५० लाख रुपैयाँ विनियोजन भएको थियो । उनका अनुसार यस वर्ष पर्यटन बोर्डबाट ढाका र करुवाको खुला संग्रहालय स्थापना गर्न सात लाख, सांस्कृतिक सम्पदाहरूको सौन्दर्यकरणका लागि पाँच लाख र रणउजिरेश्वरी भगवती मन्दिरको सौन्दर्यकरणका लागि सात लाख बजेट आएको छ । प्रदेश सरकारले पनि २५ लाख बजेट पर्यटनमा खर्च गर्न पठाएको छ । नगरपालिकाले लायन्स धर्मशालादेखि वनदेवी श्रीनगर जाने रेलिङ मर्मतका लागि बजेट छुट्याएको जनाएको छ । स्थानीय पूर्वाधार विकास साझेदारी कार्यक्रमअन्तर्गत ठूलो अक्षरमा ‘तानसेन’ लेखेर विद्युतीय धातुको बोर्ड बनाउनका लागि ५० लाख, उजिरसिंह पार्क बनाउन ५० लाख र प्रभास आँप बगैंचामा योगकेन्द्र बनाउन १९ लाख ६० हजार रुपैयाँ छुट्याइएको छ ।

रामपुर नगरपालिकाको तालपोखरामा गत वर्ष पर्यटन बोर्डको सिफारिसमा मन्त्रालयले ५० लाख रुपैयाँ पठाएको थियो । रामपुर नगरपालिकाका प्रमुख रमणबहादुर थापाका अनुसार २० लाख रुपैयाँ तालपोखरामा खर्च भएको छ । त्यस रकमबाट टायल बिछ्याउने, ताल सफा गर्ने, रेलिङ राख्ने काम भएको छ । यही काममा नगरपालिकाले २० लाखको साझेदारी गरेको उनले सुनाए । चालु आर्थिक वर्षमा पनि तालपोखरालाई २५ लाख पर्यटन मन्त्रालयबाट आउने भएको छ । नगरपालिकाले लागि पाँच लाख रुपैयाँ छुट्याएको छ । पर्यटन भ्रमण वर्षअन्तर्गत रामपुर नगरपालिकाले फागुनको पहिलो साता प्याराग्लाइडिङ, र्‍याफटिङ, झाँकी/र्‍यालीसहित सिद्धबाबामा विशेष कार्यक्रम गर्ने योजना बनाएको छ । त्यसका लािग नगरपालिकाले १० लाख विनियोजन गरेको नगर प्रमुख थापाले बताए ।

जिल्लाका महत्त्वपूर्ण गन्तव्यमा भैरवस्थान, रिडीको रुरुक्षेत्र, हृषीकेश पनि हुन् । निस्दीको काउलेडाँडा, तिनाउको जन्तीलुङ, सत्यवती, सुके ताल पनि पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा विकास भएका छन् । त्यहाँ पुग्ने पर्यटकलाई बसाउन पूर्वाधार अभाव छ ।

यहाँको तानसेन दरबार, अर्गली दरबार, मूलढोका, खड्गस्तम्भ, विजयस्तम्भका विषयमा सर्वसाधारणलाई जानकारी नै छैन । प्रदेशस्तरको संग्रहालयमा कोठा रित्तै छन् । ९० प्रतिशत आन्तरिक, बाह्य र भारतीय पर्यटक एकैछिन घुमेर फर्कने गरेका छन् । ‘पाल्पामा पर्यटक नआउने होइनन् तर यहाँ पूर्वाधारको विकास हुन सकेको छैन,’ नाटाका जिल्ला सचिव सागरमान महर्जनले भने, ‘उनीहरूको बसाइ लम्ब्याउन सकियो भने पक्कै पनि पर्यटन प्रवर्द्धनमा टेवा पुग्ने थियो ।’

जिल्लामा भैरवस्थानबाहेक अमरनारायण, रणउजिरेश्वरी भगवती, सिद्धबाबा, हृषीकेश, शिवालय, रम्भादेवी, बगनासकाली, राधाकृष्ण माण्डव्य, गणेशलगायत मन्दिर प्रसिद्ध छन् । बौद्ध पर्यटनका हिसाबले पनि आनन्द बिहार, महावोधी बिहार, महाचैत्य विहार, धर्मचक्र बिहार छन् । ढाका, करुवा, अम्लिसो, कफी, वैकल्पिक इन्धन, कृषि, वन, खनिज पर्यटन पनि विकास गर्न सकिने महर्जनले बताए । पर्यटकीय स्थल बनेर पर्यटक भित्रिएपछि गाउँमा स्वरोजगार र आम्दानीको बाटो खुल्ने भएकाले नगरपालिकाले केही योजना अघि सारेको तानसेन नगरपालिकाका प्रमुख अशोककुमार शाहीले बताए ।

फितलो तयारी

भ्रमण वर्ष सफल पार्न पश्चिम नवलपरासीमा जिल्ला समन्वय समिति प्रमुखको अध्यक्षतामा प्रवर्द्धन समिति गठन गरिएको छ । स्थानीय तहले आफ्नो पालिकाभित्रका पर्यटकीय क्षेत्रको प्रचारप्रसार गर्न छुट्टै समिति गठन गरेका छन् । समिति नाममात्रका भएपछि पर्यटन प्रवर्द्धनका गतिविधि हुन सकेका छैनन् । समितिसँग न बजेट छ, न त पूर्वाधार विकासका लागि निर्देशन दिने अधिकार । जिल्लामा आउने पर्यटकको स्वागत सत्कारसहित उनीहरूको बसाइ लम्ब्याउने र स्थानीयलाई रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्ने वातावरण तयार गर्ने गरी प्रवर्द्धनात्मक कार्यक्रम तयार पारिएको पर्यटन प्रवर्द्धन समितिका अध्यक्ष एवं जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख शिवशंकर रायले बताए । ‘जिल्लामा रहेका पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि प्रत्यक्ष/अप्रत्यक्ष सहयोग गर्ने सबैलाई समेटेर समिति गठन भएको छ,’ उनले भने, ‘सबै क्षेत्रको सहयोगले मात्र कार्यक्रम सफल हुने छ । हामीले त आग्रह गर्नेमात्र हो ।’ पर्यटकलाई आकर्षित गर्न पूर्वाधार चाहिन्छ । पूर्वाधारबिना चाहेर पनि पर्यटक आउन मुस्किल पर्छ । सडक निर्माण गरिएका छैनन् । बस्नका लागि होटल सुविधा छैनन् । जिल्लाको प्रमुख गन्तव्य रामग्राम स्तुप हो । त्यहाँ माटोको ढिस्कोमा एउटा रुख र वरपर बगैंचाबाहेक केही छैन ।

बुद्ध धर्मावलम्बीले यहाँ नआएसम्म आफ्नो दर्शन पूरा भएको मान्दैनन् । कोरिया, भियतनाम, थाइल्यान्ड, जापान, चीनबाट पर्यटक यहाँ आउने गर्छन् । स्तुप परिसरमा ध्यान गर्न सकिने उपयुक्त स्थलकै अभाव छ । होटल, खानेपानी, शौचालय, प्रार्थनास्थलको अभावमा पर्यटक छोटो समयमै फर्किने गरेका छन् । रामग्राम स्तुप संरक्षण तथा पर्यटन विकास संस्था अध्यक्ष शम्भु उपाध्यायका अनुसार पूर्वाधार नभएकाले पर्यटक रोकिन नसकेका हुन् । मानवीय अतिक्रमणले महलपोखरी तालको अस्तित्व मेटिएको छ । सुनवल नगरपालिका–४ मा रहेको करिब पाँच बिघा जग्गा अतिक्रमण गरी खेती गर्न थालेपछि पोखरी खेतमा परिणत भएको हो । ०३० सालमा स्थानीय बासिन्दाले कुलो खनेर पानी बाहिर निकालेर पोखरी सुकाएका थिए । होटल व्यवसायी समिति नवलपरासीका अध्यक्ष नवराज अधिकारीका अनुसार ठूला लगानीका होटल तथा रेस्टुरेण्ट खुल्ने क्रम जारी भए पनि पर्यटकीय क्षेत्रमा सरकारले पूर्वाधारमा ध्यान नदिंदा लगानी सुरक्षित हुनेमा व्यवसायी ढुक्क छैनन् ।

तयारी पूरा

बर्दिया (कास)– भ्रमण वर्षको अवसरमा ‘घुम्न जाऊँ बर्दिया’को तयारी पूरा भएको छ । प्रदेश ५ सरकारले भ्रमण वर्षको सुरुवात पुस १६ मा ठाकुरद्वाराबाट गर्न लागेको छ । निकुञ्ज प्रशासनले पर्यटकलाई घुमफिरका लागि सफारी सडक मर्मत गरेको छ ।