भ्रमण वर्ष : तिलौराकोटको प्रचारप्रसार भएन
(कपिलवस्तु) — नेपाल भ्रमण वर्षको प्रचारप्रसारमा सरकार जुटेको छ । मुलुककै महत्त्वपूर्ण पर्यटकीय गन्तव्य प्राचीन कपिलवस्तु (तिलौराकोट) को प्रचार भने गरिएको छैन । तिलौराकोट राजा शुद्धोदनको राजप्रासाद तथा राजकुमार सिद्धार्थले २९ वर्षको युवावस्था बिताएको स्थल हो ।
तिलौराकोट विश्व सम्पदाको प्रारम्भिक सूचीमा परेको छ । यो प्रदेश ५ को प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य पनि हो । बेलायतको डुर्हाम युनिभर्सिटी, पुरातत्त्व विभाग र लुम्बिनी विकास कोषका पुरातत्त्वविद् एवं विशेषज्ञ संलग्न टोलीले ६ वर्षदेखि उत्खनन्, अध्ययन र अन्वेषण गर्दै आएको छ । यहाँ ईशापूर्व आठौं शताब्दी (२८ सय वर्ष) अघि मानव बसोबास भएको तथ्य पाइएको छ । त्यसको दुई सय वर्षपछि ईशापूर्व छैठौं शताब्दीमा सहरीकरण भएको प्रमाण भेटिएको छ । यस्तो प्राचीन मानव बसोबास रहेको ठाउँलाई सरकारले भ्रमण वर्षका बेला उपेक्षा गरेको हो ।
पर्यटन मन्त्रालय, नेपाल पर्यटन बोर्ड र भ्रमण वर्ष सचिवालयद्वारा प्रकाशित कुनै पनि प्रकाशनमा यहाँका तस्बिर र जानकारी छैनन् । ती निकायबाट प्रकाशित पोस्टर, पम्पलेट, ब्रोसर र पुस्तिकामा तिलौराकोटको फोटो समेटिएको पाइँदैन । बेवसाइटमा पनि जानकारी छैन । भ्रमण वर्षको आधिकारिक फेसबुक पेजमा मुलुकका विभिन्न ठाउँका पाँच सयभन्दा बढी फोटो अपलोड गरिएका छन् । तर यहाँको छैन ।
‘राजकुमार सिद्धार्थलाई ज्ञान प्रातिको ऊर्जा दिने ठाउँ हो,’ जिल्ला समन्वय समिति अध्यक्ष नारायण खनालले भने, ‘तर, केन्द्रीय मानसिकताका शासकका कारण यो ठाउँ सधैं उपेक्षामा पर्यो ।’ संसारभरबाट शान्तिको ऊर्जा लिन तीर्थयात्री र पर्यटक यहाँ आउन लालायित छन् । तर, आफ्नै मुलुकमा तिलौराकोट बिरानो हुनु दु:खद रहेको उनले बताए । ‘अब कमी–कमजोरी सच्याएर अघि बढ्नु पर्छ ।
नेपाल भ्रमण वर्ष सन् २०२० को प्रचारप्रसारमा यस क्षेत्रलाई पनि समेटिनु पर्छ,’ पूर्वमन्त्री तथा तिलौराकोटबाटै प्रतिनिधित्व गर्ने सासद बृजेशकुमार गुप्ताले भने, ‘भ्रमण वर्षमा तिलौराकोट नसमेटिनु दु:खद कुरा हो ।’
तिलौराकोटको प्रचारमा कन्जुस्याइँ भयो भनेर प्रतिनिधिसभामा कुरा उठाउँदा पनि सुनुवाइ नभएको उनले बताए ।
तिलौराकोट आसपासमा भारतीय सम्राट अशोकले तीर्थाटन गर्न आउँदा स्थापना गरेका निग्लिहवा र गोटिहवा अशोक स्तम्भ छन् । राजकुमार सिद्धार्थले ज्ञान प्राप्त गरेपछि आमाबाबुसँग पहिलोपटक भेटघाट गरेको स्थल निग्रोधाराम पनि यहीं छ । त्यस्तै शाक्यहरूको सामूहिक बधस्थल सगरहवा, कनकमुनि बुद्धको सहर अरौराकोटलगायत सय बढी ऐतिहासिक, पुरातात्त्विक र सांस्कृतिक महत्त्वका स्थल पनि यहीं छन् । विश्व सीमसार क्षेत्रमा सूचीकृत जगदीशपुर ताल पनि यहीं छ । यो नेपालमा चराको स्वर्ग मानिन्छ ।
‘सीमा नजिकै भारतले पिपराहवालाई बुद्धको कृत्रिम राजधानी भनेर व्यापक प्रचारप्रसार गरिरहेको छ । तर, हामीले वास्तविक राजधानीलाई पनि प्रचारप्रसार गर्न कन्जुस्याइँ गरिरहेका छौं,’ कपिलवस्तु नगरपालिकाका प्रमुख किरण सिंहले गुनासो गरे । तिलौराकोटबिना लुम्बिनी भ्रमण अधुरो हुने उनले बताए ।
विश्वमा अशान्ति र द्वन्द्व बढिरहँदा बुद्धस्थलको ऊर्जा र करुणा लिन पर्यटक आउँछन् । मलुकमै ओझेलमा पर्दा चित्त दु:खाइ बनेको तौलिहवा उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष गयादिन कुर्मीले बताए । ‘नेपाल भ्रमण वर्षको प्रचारप्रसार सामग्रीमै समेत तिलौराकोट नअटाएको देख्दा दु:ख लाग्यो,’ उनले भने, ‘विकासका काममा पनि यसरी नै विभेद नगरियोस् ।’
प्रकाशित : मंसिर १८, २०७६ १०:२३