धानमा कालोपोके

रोग फैलिँदा जिल्लामा २० प्रतिशत बढी धानबाली नष्ट भएको अनुमान किसानको छ । काट्ने अवस्थामा धानबाली रोगले नष्ट गरिदिएपछि किसान मर्कामा परेको माथागढी गाउँपालिका–३, कसेनी, सिकारकोटका खड्गबहादुर ठाडाले बताए । उनका अनुसार अधिकांश स्थानका खेतमा लगाएको धानबालीमा कालोपोके रोग लागेको छ । ‘रोगले भित्र्याउन तयार हुँदै गरेको धानबाली नष्ट गरेको छ,’ उनले भने, ‘अब कसरी यसलाई छुट्याउने हो भन्ने विपत्मा छौं ।’ उनले हाइब्रिड धानखेती रोगले सखापै पारेको बताए ।

यहाँ राम्रो फलेकाले उक्त जातको हाइब्रिड धानको बीउ अधिकांश किसानले लगाएका हुन् । उत्पादकत्व र क्षेत्रफलका हिसाबले धान खेतीमा बाला लागिसकेपछि पाक्ने बेलामा यो रोग देखा परेकाले किसान चिन्तित भएका हुन् ।

रोग लागेका बालाका सबै दाना कालो धूलोमा परिणत भएको छ । ‘सुरुमा कालोपोके एक प्रकारको झिल्लीले ढाकेको थियो,’ ठाडाले भने । कृषि प्राविधिकका अनुसार झिल्ली केही समयपछि फाटेको हो । त्यसको बिजाणु हावामा फैलिने प्राविधिकले बताए । रोगी बीउ नै रोगको प्रमुख स्रोत हो । संक्रमित बीउ खेतबारीमा छरेपछि बिरुवा उम्रे, बढ्दै जाँदा सुषुप्त अवस्थाका जीवाणुका मसिना रेशा सक्रिय भए । बाला लाग्ने समयमा बिजाणुहरू निस्केर पूरै बालामा अंगारको जस्तो कालो ढुसीका पोका देखिएको किसान ठाडाले बताए ।

वर्षभरि खान दु:ख गरेर लगाएको धानबाली भित्र्याउने बेला रोगले नष्ट गरेपछि के खाने भनेर समस्या परेको कसेनी दमारका पूर्णबहादुर गाहाले बताए । उनको खेतमा लगाएको धानमा ५० प्रतिशत बढी कालोपोके देखिएको छ । ‘पसाउने बेलामा पानी परेर हो कि भन्ने लागेको छ,’ उनले भने, ‘मल राख्न नपाएर हो कि भन्ने पनि लागेको छ ।’

बीउ बिजन बिक्री गर्ने बिक्रेता, कृषि ज्ञान केन्द्र र स्थानीय तहका कृषि प्राविधिकले यस विषयमा अध्ययन गर्नु जरुरी रहेको गाहाले बताए । ‘हामीलाई कालोपोके रोगले बर्वादै बनायो,’ उनले भने, ‘वर्षभरि खाने धानमा कालोपोकेले सत्यानाशै पारेको छ ।’ अन्यत्र भन्दा दमार क्षेत्रमा कालोपोकेले बढी असर गरेको उनले सुनाए । माडीफाँट क्षेत्रमा अघिल्लो वर्ष कहींकतै उक्त जातको धानमा कालोपोके लागेको थियो । यस वर्ष भने अत्यधिक देखिएको छ । बढी उत्पादन हुने क्षेत्रमै हाइब्रिड धानमा कालोपोके रोग लागेको माडीफाँटकै अर्का किसान मानबहादुर थापाले बताए ।

कृषि ज्ञान केन्द्रका प्रमुख शिव अर्यालले आफूहरूलाई कालोपोकेका विषयमा अहिलेसम्म कुनै गुनासो नआएको बताए । उनका अनुसार ढुसीजन्य यस रोगको उपचारका लागि बीउमै समस्या भएको हुन सक्छ । उक्त रोगको यकिन उपचार नभएकाले किसान मर्कामा परेका छन् । बीउ लगाउनु पूर्व विषादी हालेर पानीमा भिजाउनु पर्ने भए पनि कृषकहरूले सीधै खेतमा लगाउँदा समस्या आएको हुन सक्ने उनले बताए । हावाको माध्यमबाट अन्य स्थानमा यो रोग फैलदै जाने भएकाले हाइब्रिड धानमा बढी असर गर्छ । यसले स्थानीय धानको जातलाई भने क्षति गर्न नसक्ने प्रमुख अर्यालले बताए ।

जिल्लाका तीन सय हेक्टरभन्दा बढी खेतमा लगाएको धानमा कालोपोकेले सताएको छ । । धानबाली लगाउने ८ हजार ८ सय ५ हेक्टर खेतमा वर्षायाममा सिंचाइ सुविधा उपलब्ध छ । वर्षैभरि ३ हजार ९ सय ३४ हेक्टर क्षेत्रफलमा सिंचाइ हुन्छ ।