दलित बस्तीमा पुरुषजति मुग्लान

रोल्पालाई आधार क्षेत्र बनाएर विगतमा भएका राजनीतिक परिवर्तनले यहाँका विपन्नलाई छोएको छैन । ‘काम खोज्न हाम्रा गोसाँ (श्रीमान्) इन्डिया पुगेका छन्,’ कोइरालखर्क गाउँकी ४७ वर्षीया ओबिकला सुनारले भनिन्, ‘भएको एउटा छोरा पनि सँगसँगै गएको छ ।’

ओबिकलाका ६२ वर्षका श्रीमान् मानसिंह र १८ वर्षका छोरा अनिल भारत पसेको एक वर्ष भयो । पेट र ढाडको समस्याले थलिएपछि बिरामी छोरालाई वृद्ध बाबुले कमाउँदै उपचार गर्न साथै लगेका हुन् । गाउँघरमा कमाइ गर्ने उपाय नपाएपछि मानसिंह भारत झरेको ओबिकलाले बताइन् ।

ओबिकलाकी २१ वर्षकी छोरी पिंकीको विवाह भइसकेको छ भने ज्वाइँ पनि ससुरासँग कामको खोजीमा भारत गएका छन् । रोग लागेर देब्रे खुट्टा काटेर फालेपछि ओबिकलालाई हिंडडुल गर्न मुस्किल छ । ‘खुट्टा काटेपछि माइती गाउँ बडाचौर नगएको वर्षौं भयो,’ उनले भनिन्, ‘हिंडडुल त के घरकै काम गर्न पनि सक्दिनँ ।

जेठाजुकी बुहारी रामसरीले सघाउँदै आएकी छन् ।’ काम खोज्न भारत पस्नेहरूले स्थानीय शिक्षक, साहुमहाजन र कथित माथिल्लो जातिका अगुवाबाट चर्को ब्याजमा ऋण लिने गरेका छन् । ‘भारतमा पनि कमाइ भएन भने झन् चर्को ब्याज हुन्छ,’ ओबिकलाले भनिन्, ‘घर खर्च नपुग्दा ब्याजमै लिएको पैसा पनि चलाउने गरेका छौं ।’

कतिपय अवस्थामा सयकडा तीन/चार प्रतिशतसम्म ब्याज लिने गरेको उनले सुनाइन् । कोइरालखर्क गाउँकी १४ वर्षकी सेमा सुनारलाई कक्षा ७ भन्दा माथि पढ्न समस्या भयो । गाउँमा कक्षा ८ सम्म मात्रै पढाइ हुने विद्यालय छ । ‘आर्थिक समस्याले परिवारमा समस्या छ । बुबा बितेपछि मेरो पढाइ पनि रोकियो,’ स्थानीय जनता आधारभूत माध्यमिक विद्यालयमा पढ्ने उनले भनिन्, ‘दाइहरू कमाउन भारत गएका छन् । घरमा काम गर्ने कोही छैन ।’

सुक्माका बुबा बितेको तीन वर्ष भयो । आमा पनि बिरामी छन् । गरिबीका कारण गाउँका सबैजसो दलित समुदायका पुरुष भारततर्फ लागेको उनकी दिदी यमकलीले बताइन् । ‘बुबा पनि कमाउन भारत धाउँदा धाउँदै बिरामी भएर ज्यान गयो । यस गाउँका सबै दलित परिवारको अवस्था यस्तै छ ।’

उनका अनुसार दलित परिवारका कसैलाई पनि वर्षभरि आफ्नै खेतीबाट खान पुग्दैन । गरिबी र अभावले थिचिएका यहाँका दलित र गरिब परिवारका लागि स्थानीय तहले पनि ठोस कार्यक्रम ल्याएका छैनन् । पूर्वाधार विकासअन्तर्गत सडक निर्माण र छाना फेर्ने कार्यक्रम ल्याएको सुनील स्मृति गाउँपालिकाले १२ कक्षासम्मको अध्ययन अनिवार्य गर्नुपर्ने नीति पारित गरेको छ । तर, निम्न आय र दलितलाई पढाइ खर्च र सहुलियतको कुनै व्यवस्था गरेको छैन ।

अत्याधुनिक प्रविधिको प्रयोगमा खर्च छुट्याउँदै आएका स्थानीय गाउँपालिका र वडाले विपन्नका लागि सोचेको नदेखिएको स्थानीयले बताए । ‘जनप्रतिनिधिले वडा र गाउँपालिका भवनमा सीसीटीभी राख्ने, इलेक्ट्रिक हाजिरीको व्यवस्था गर्ने, इन्टरनेट प्रविधिमा खर्च गर्नेलगायतका योजना ल्याएका छन्,’ कोइरालखर्क गाउँस्थित एक शिक्षकले भने, ‘गरिब र दलित समुदायका बारेमा

सोचेको पाइँदैन । गाउँका दलितजति भारत जानुपर्ने बाध्यताबारे हाम्रा जनप्रतिनिधि गम्भीर छैनन् ।’

गरिबीको चपेटामा परेकालाई सघाउन फुसका छाना फेर्ने अभियान चलाएको बताउने गाउँपालिका अध्यक्ष गुणेन्द्र घर्तीमगरले यहाँका विपन्न र दलित परिवारलाई माथि उठाउन सहयोगमूलक कार्यक्रम तय गर्ने बताए । ‘गरिब र दलित परिवारलाई निःशुल्क जस्तापाता वितरण गरेर फुसका छाना विस्थापन गर्ने अभियान चलिरहेको छ,’ उनले भने, ‘शिक्षा र स्वास्थ्यमा विशेष ध्यान दिएर यहाँका गरिब र दलित परिवारलाई यहीं रोजगारी दिलाउने हाम्रो प्रयास छ ।’