सुक्यो मौलिक सामानको व्यापार

बागलुङ — चैते दसैंको मेलामा आउँदा वर्षभरिका लागि चाहिने नाङ्ला, डाला र ठेका किनेर घर लैजाने तित्याङका टीकाराम शर्माले यो पटक केही किनेनन् । घरमा प्लास्टिकका सामान पुगेका छन् ।

परम्परागत रूपमा बनाइने सामानको लागत मूल्यभन्दा प्लास्टिकका सामान सस्तो पाउने भएपछि उपभोक्ताले पनि तिनै सामान खोज्न थाले ।
बागलुङ नगरपालिका–१४ का प्रेमबहादुर चुँदारा (विक) ले पनि यो पटक ठेकी बेचेर कमाइ गर्न नसकेको गुनासो पोखे । बडिगाड गाउँपालिका–४ का चन्द्रबहादुर रेश्मीले पनि अघिल्ला वर्षको तुलनामा बाँस र निगालोका सामान नबिकेको बताए । कुनै बेला उनीहरूले आफ्ना उत्पादन चैते दसैंमा बागलुङ बजारमा र माघेसंक्रान्तिमा रिडी मेलामा बेचेर मनग्य कमाइ गरेकामा अहिले नोक्सानी व्यहोरेको बताए ।
माघेसक्रान्तिमा रिडीको बजार, चैते दसैंमा बागलुङ कालिका र मंसिरमा बरेङको सत्यवतीमा लाग्ने मेलामा पुग्दा ती उद्यमीका सामान बेचेर लाखौं कमाइ हुन्थ्यो । आजकल उनीहरूको व्यवसाय चार गुणा घटेको छ । ‘आजकल वर्षमा १ लाख पनि कमाइ हुँदैन’ रेश्मीले भने, ‘गाडीमा राखेर सामान ल्यायो, बजारमा सस्तो खोज्छन् । मिहिनेतको मूल्य पाइन छाडेछ । बजारमा सबै सामान प्लास्टिकका आएको र सस्तो पाउने भएपछि हातको सीप बिक्न छाडेछ ।’
बडिगाड–४ को जलजला र ८ को रणसिंकिटेनीमा पाइने निगालोबाट मान्द्रो, डाला, डोका बनाएर बजारमा बेचिन्छ । उनीहरूले बुनेका सामान चिटिक्कका हुन्छन् । ‘हामीले वर्षभरि यही काम गरेका छौं, तर बजारमा नबिकेपछि फिर्ता लान सकिँदैन, व्यापारीलाई आधा मूल्यमा छाडेर जान्छौं’ रेश्मीले भने, ‘त्यो पनि भुक्तानी पाउन मुस्किल पर्छ ।’
ठेका बनाउने चुँदाराको पीडा झन् बढी छ । आजकल प्लास्टिकका भाँडामा दही जमाउने र मथ्ने गर्दा दारका ठेका बिक्री हुन छाडेका छन् । सामान नबिकेपछि उनको पेसामा तगारो लागेको छ । ‘बजारमा पाइने प्लास्टिक र सिलवरका ठेकाले सीप लोप हुन लाग्यो’ उनले भने, ‘अब हामी चुँदारालाई अरू काम सिक्नुपर्ने भएको छ ।’ ५० वर्षसम्म सिकेको सीप छाडेर अन्यत्र जान नसकेको उनले गुनासो गरे ।
अमलाचौरमा मात्रै २०/२५ जनाले ठेका बनाउने काम गर्दै आएका छन् । दशकअघि वर्षमा ४ लाख रुपैयाँसम्म कमाएका चुँदाराले अहिले एक लाख पनि नभेटेको बताए । कमाइ नभएपछि छोराले ठेका बनाउने सीप नसिकेको उनले बताए । चैते दसैंको मेला ठेका बेच्ने मुख्य बजार हो । काम सकेर फुर्सदको बेला भएकाले चैते दसैंमा टाढाटाढाबाट आउने भक्तजन र पर्यटकले ठेका किन्ने चलन थियो । उनले गिटीदारका ठेका बनाउँथे ।
अर्का उद्यमी टीकाराम चुँदाराले ठूला ठेका नबिकेपछि साना बनाएको बताए । ‘ठूला प्रयोग नभएपछि साना लगेर घरमा सजाउने गर्छन् कि भनेर ल्याएको छु’ उनले भने, ‘केही बिक्री भए, तर सोचेजस्तो कमाइ भएन ।’ दारको काठबाट बनेका ठेका भने २० वर्षसम्म पनि उपयोग गर्न सकिने जानकार बताउँछन् । ‘मैले २० वर्षसम्म एउटै ठेकामा दही जमाएर खाएको छु’ बागलुङ–१ का ८४ वर्षीय दुर्गाबहादुर आचार्यले भने, ‘अमलाचौरका चुँदाराले बनाएको ठेका असली हुन्छन् ।’
प्रकाशित : चैत्र १७, २०७९ ०८:०१