मर्स्याङ्दीमा मनमौजी दोहन
गोरखा — अनियन्त्रित दोहनले तनहुँ र गोरखा सीमा क्षेत्रको मर्स्याङ्दी नदी कुरूप बनेको छ । मापदण्ड र सम्झौताविपरीत तीन सातायता मनमौजी दोहन बढ्न थालेको हो । नदीको एक दर्जन ठाउँमा एक्स्काभेटरको प्रयोगबाट बहाव क्षेत्रलाई समेत प्रभावित पर्ने गरी नदीजन्य सामग्री उत्खनन र संकलन गरिएको छ ।
तनहुँको आँबुखैरेनी गाउँपालिका तथा गोरखा र पालुङटार नगरपालिकाले मुग्लिन–पोखरा सडक योजनाको पूर्वी खण्डका लागि नदीजन्य सामग्री संकलनको अनुमति दिएका छन् । निर्माणको जिम्मा पाएको चाइना कम्युनिकेसन कन्स्ट्रक्सन कम्पनीले मापदण्डको ख्याल नगरी नदीजन्य सामग्री जथाभावी उत्खनन गरेको पाइएको छ । कम्पनीलाई पालुङटार नगरपालिका र आँबुखैरेनी गाउँपालिकाले ४/४ वटा घाट तथा गोरखा नगरपालिकाले एउटा घाटबाट नदीजन्य सामग्री संकलनका लागि अनुमति दिएका छन् । आँबुखैरेनी गाउँपालिकाले ठेक्का लगाएको वडा ३ को कुडुले घाटमा समेत अनियन्त्रित तबरले दोहन गरिएको छ । मापदण्डविपरित दैनिक दर्जनौं एक्स्काभेटरको प्रयोगले नदीको बाहव क्षेत्रबाट नदीजन्य सामग्री उत्खनन गरिएको हो । मर्स्याङ्दी नदीमा यतिखेर मापदण्ड मिचेर नदीजन्य सामग्री उत्खनन गर्ने प्रतिस्पर्धा नै चलेको छ ।
आईईई रिपोर्टलाई लत्याउँदै नदीको बाहव क्षेत्रबाट मापदण्डमा तोकिएभन्दा गहिरो गरी नदीजन्य सामग्री उत्खनन हुँदा पनि नियमनकारी निकाय मौन छ । गोरखा–१४ शाहघाटमा गोरखा नगरपालिकाले ठेक्का लगाएको छ ।
शाहघाटबाट नदीजन्य पदार्थ उत्खननको जिम्मा पाएको सुजन छिम्केश्वरी कन्स्ट्रक्सनले दैनिक ३ एक्स्काभेटरको प्रयोगबाट उत्खनन गरेको छ । चाइना कम्युनिकेसन कन्स्ट्रक्सन कम्पनीसँगको समन्वयमा मुग्लिन–पोखरा सडक आयोजना (पूर्वी खण्ड) का लागि कन्स्ट्रक्सनले नदीजन्य सामग्री उत्खननको जिम्मा पाएको थियो । मुग्लिन–पोखरा सडकका लागि योजनाको प्रारम्भिक वातावरणीय अध्ययन प्रतिवेदनमा मर्स्याङ्दीलाई नदीजन्य पदार्थ प्राप्तिको मुख्य स्रोतका रूपमा उल्लेख गरेको छ ।
ठेकेदारलाई सजिलोका लागि चाइना कम्युनिकेसन कन्स्ट्रक्सनले गोरखा नगरपालिका र आँबुखैरेनी गाउँपालिकालाई पत्राचार गर्दै योजनाको स्वीकृत प्रारम्भिक वातावरणीय अध्ययन (आईईई) प्रतिवेदनमा निर्माण कार्यका लागि आवश्यक नदीजन्य सामग्री निकाल्न एक्स्काभेटर, डोजरलगायत हेभी मेसिन प्रयोग नगरी सम्भव नभएकाले उक्त उपकरण प्रयोग गर्न पाउने अनुमतिका लागि सिफारिस गर्नुपर्ने व्यहोराको पत्र पठाएको थियो । नगरपालिकाले पनि सोहीअनुसार एक्स्काभेटर प्रयोगको अनुमति दिएसँगै अनियन्त्रित उत्खनन बढेको हो । गुनासो आएपछि भने सोमबार गोरखा नगरपालिकाले मेसिन हटाउन निर्देशन दिएको छ । ‘पानी बहने भाग छाडेर बाहिर खन्नुपर्ने थियो,’ गोरखा नगरपालिकाका प्राविधिक कपिल कोइरालाले भने, ‘आइतबार बिहान मात्र बहाव क्षेत्रमा मेसिन नहाल्न भनेका छौं ।’ जथाभावी दोहनको गुनासोपछि अब अनुगमनमा कडाइ गरिने उनले बताए । निरीक्षण अनुगमनका लागि वडाको प्राविधिक खटाउने कोइरालाले बताए । शाहघाटमा उत्खनन नदीजन्य सामग्री आँबुखैरेनी गाउँपालिकामा घाटगद्दी गरिएको छ ।
आईईई रिपोर्टअनुसार दुई मिटरभन्दा गहिरो खन्न नपाइने उल्लेख छ । तर शाहघाटमा नदी बहाव क्षेत्रमै तीन मिटरसम्म खनेर नदीजन्य सामग्रीको उत्खनन भएको छ । ‘गुनासो बढेपछि अहिले एक मिटरको लेयरबाट मात्र नदीजन्य सामग्री झिक्न भनेका छौं,’ कोइरालाले भने । आईईईविपरीत उत्खनन भए कारबाही हुने गोरखा नगरका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत कमलप्रसाद पुनले बताए । ‘छिट्टै अनुगमन निरीक्षण गर्छौं, आईईई विपरीत भए कारबाही गर्छौं,’ भने, ‘जनप्रतिनिधिलाई निगरानी बढाउन भन्छौं, यसमा जनप्रतिनिधिले पनि ध्यान पुर्याउनुपर्छ ।’
आँबुखैरेनी गाउँपालिकाले ठेक्का लगाएको वडा ३ को कुडुलेघाटमा पनि बहाव क्षेत्रबाटै बालुवा उत्खनन भएको छ । उत्खननको जिम्मा पाएको अभियान कन्स्ट्रक्सनले पटकपटक मापदण्डविपरीत नदीजन्य सामग्री संकलन गरेको गुनासो बढ्दासम्म आँबुखैरेनी गाउँपालिकाले रोक्न सकेको छैन । पालिकाले पुस १७ देखि एक महिनाका लागि कन्स्ट्रक्सनलाई एक्स्काभेटरको प्रयोगको अनुमति दिएको थियो । १७ हजार ४ सय ९४ घनमिटर नदीजन्य सामग्री उत्खननको जिम्मा पाएको कन्स्ट्रक्सनले बेप्रवाह एक्स्काभेटरको प्रयोगबाट नदीजन्य सामग्री उत्खननले मर्स्याङ्दी कुरूप देखिएको हो आँबुखैरेनीले ठेक्का लगाएको साखरघाट र कुडुलेघाटमा उत्खननको जिम्मा अभियान कन्स्ट्रक्सनले पाएको छ । आँबुखैरेनी गाउँपालिका–२ को मार्किचोकघाट, १ को सत्रसय घाट, २ को रोधिखोला र बरादीको नदीजन्य सामग्री उत्खननको जिम्मा भने सिधै चाइना कम्युनिकेसन कम्पनीलाई दिइएको गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत विष्णुप्रसाद शर्माले बताए ।
प्रकाशित : चैत्र ७, २०७९ ०८:२०
