पर्वत — एक दशकअघिसम्म फलेवास नगरपालिका–५ का ढाकाराम सुवेदीको गोठमा हलगोरु हुन्थे । पूर्वकृषि प्राविधिक सुवेदीले पछि यान्त्रिक हलो किने । कुस्माकै किसान विष्णु भुवाजीले पनि यान्त्रिक हलोले जोतेर खेती गर्न थालेको ९ वर्ष भइसक्यो ।

अचेल जिल्लाका झन्डै ७० प्रतिशत किसानले यान्त्रिक हलो मिनी ट्रिलर, पावर ट्रिलर, ट्र्याक्टर प्रयोग गर्ने गरेको कृषि ज्ञान केन्द्रको तथ्यांक छ । तत्कालीन जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले आर्थिक वर्ष २०७१/७२ देखि यान्त्रिक हलो भित्र्याएर किसानलाई अनुदानमा वितरण सुरु गरेको थियो । तत्कालीन वरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत (हाल गण्डकी प्रदेश कृषि निर्देशक) बासुदेव रेग्मीका अनुसार कृषि कार्यालयले आव २०७४/७५ सम्म ५ सय यान्त्रिक हलो वितरण गरेको थियो । कृषि ज्ञान केन्द्रको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार आव २०७५/७६ यताका ४ वर्षमा केन्द्रले १३ सय यान्त्रिक हलो वितरण गरिसकेको छ ।

स्थानीय सरकारले पनि कृषिमा विनियोजन हुने अधिकांश रकम यान्त्रिक हलोमै खर्चने गरेको छ । जिल्लाका सातवटै पालिकाले बर्सेनि २ सय हाराहारीमा यान्त्रिक हलो वितरण गर्ने गरेको ज्ञानकेन्द्रका सूचना अधिकारी एवं कृषिप्रसार अधिकृत विश्वास काफ्लेले बताए । त्यसबाहेक विभिन्न परियोजना, विभिन्न गैरसरकारी संस्था, दातृ निकायले समेत अनुदानमा यान्त्रिक हलोलाई नै प्राथमिकतामा राखेको पाइन्छ । जिल्लामा ५३ हजार ६ सय ८६ हेक्टर जमिनमध्ये २८ हजार ५ सय ९३ हेक्टरमा खेतीयोग्य जग्गा छ । तर, पछिल्लो दशक खेतीयोग्य जमिन मासिँदै जाँदा करिब २४ हजार हेक्टरमा मात्रै खेती हुँदै आएको छ । भइरहेको खेतीयोग्य जमिनमध्ये पनि झन्डै सात हजार हेक्टरमा मात्रै बाह्रै महिना सिँचाइ सुविधा छ ।

यान्त्रिक हलोका कारण थोरै जनशक्तिमा अधिक क्षेत्रफलमा खेती लगाउन सहज भएको छ । गाउँघरमा कृषि मजदुर नपाइने, कम समयमा धेरै खेती गर्न नसकिने, आवश्यक परेका बेला हलगोरु नपाइने, साँघुरा सुर्कामा खनजोतका लागि बाउसेको अभावलगायत समस्यालाई यान्त्रिक हलोले हटाएको छ । तर कृषिको यन्त्रीकरणले खेतीपातीमा सहजता भए पनि गोबर मलको अभाव हुन थालेको किसान बताउँछन् ।

सुवेदीले भने, ‘गाउँघरमा गोरु पाल्न छोडेपछि दाइँ हाल्ने गोरुको अभावदेखि गोबर मलको अभाव हुन थाल्यो ।’ प्रतिरोपनी साढे ३ मुरीसम्म धान उत्पादन हुने खेतमा प्रांगारिक मलकै अभावमा उत्पादकत्व ४० प्रतिशतसम्म घटेको उनले बताए । व्यावसायिक खेती गर्दै आएका कुस्मा–७ का भुवाजीले पनि बेमौसमी तरकारी उत्पादनमा ह्रास आउनुका साथै रोग, कीराको प्रकोप पनि बढेको बताए । ‘गाईबस्तुको मल र पिसाबले उत्पादनमा निकै सहयोग गर्थ्यो,’ उनले भने, ‘अहिले मलदेखि विषादीसम्म रासायनिक नै प्रयोग गर्दा असर परेको छ ।’ रासायनिक मल र विषादीको प्रयोग अस्वाभाविक रूपमा गर्दा त्यसले माटोमा समेत गम्भीर असर पारेको कृषि ज्ञानकेन्द्र प्रमुख थापा बताउँछिन् ।