फैलँदै मौरीपालन

उक्त वर्ष जिल्लाभरका ४० विपन्न किसानका लागि मौरीपालन तालिम सञ्चालन भएको थियो, जसमा तिमिल्सिना पनि परे । दुई साताको तालिमपछि सहभागीलाई २–२ वटाका दरले मुढेघार र मौरी दिइयो । सोही तालिममा सहभागी थिए, फलेवास नगरपालिका–१० कुर्घाका उमाकान्त शर्मा ।

अहिले उनै तिमिल्सिना र शर्माले बर्सेनि सयौं घार, मह र मौरी बिक्री गरेर ३५ लाख रुपैयाँभन्दा बढी आम्दानी गर्दै आएका छन् । मौरीपालनसम्बन्धी तालिम दिन पनि उनीहरूलाई भ्याइनभ्याइ छ । दुवै जना जिल्लाका नमुना मौरीपालक किसान हुन् । उनीहरूले उत्पादन गरेको मह काठमाडौं, चितवन, बुटवललगायत बजारमा ब्रान्ड बनिसकेको छ ।

जिल्लामा मह मात्रै बिक्री गरेर बर्सेनि ५ लाख रुपैयाँभन्दा धेरै आम्दानी गर्ने किसानको संख्या ५ दर्जनभन्दा बढी छ । बिहादीका उत्तम परियार, मोदी–२ कुँडुलेका हेमनाथ चापागाईं, महाशिलाका चोलाकान्त पौडेल, भोर्लेका ऋषिराम बस्याललगायतले मौरीपालनबाट मनग्गे लाभ लिइरहेका छन् ।

संघीयताको कार्यान्वयनसँगै स्थानीय सरकार बने । त्यसयता पर्वतका सबैजसो स्थानीय तहहरूले रोजगार तथा उद्यम विकास शाखाको व्यवस्थापन गरेका छन् । ती शाखालाई ग्रामीण क्षेत्रमा सम्भावनाको खोजी गरी आवश्यकताअनुसारको तालिम दिएर उद्यमी तयार गर्ने र रोजगारी सिर्जना गर्ने मुख्य जिम्मेवारी छ ।

पुराना उद्यमीहरूले सुरु गरेको मौरीपालनबाट मह उत्पादनसँगै घार पनि निर्माण भइरहेको छ । उद्यम विकास सहजकर्ता संगीता परियारका अनुसार ग्रामीण क्षेत्रमा मौरीपालनको लहर बढ्दो छ । ‘हामीले गाउँमा उद्यमी छनोट गरेर तालिमको माग संकलन गर्दा ७० प्रतिशतभन्दा धेरैले मौरीपालन तालिम रोज्नुहुन्छ,’ उनले भनिन्, ‘सजिलो र आम्दानी राम्रो हुने भएकाले यो व्यवसाय रोज्नुभएको हुन सक्छ ।’

उनका अनुसार एउटा घारबाट वर्षमा कम्तीमा ६ देखि ९ किलो मह निकाल्न सकिन्छ । वर्षमा ३ देखि ४ पटकसम्म मह निकाल्न सकिन्छ । मौरीले संकलन गर्ने आहारामा भर पर्ने भएकाले विशेषगरी हिउँद र गर्मीयाममा पनि मह उत्पादन राम्रो हुन्छ ।

एकपटकमा एउटा घारबाट ३ देखि ४ किलोसम्म मह निकाल्न सकिने मौरीपालक चित्राकुमारी क्षेत्रीले बताइन् । ‘पोहोर फागुनदेखि २ वटा घारमा पाल्न सुरु गरेकी थिएँ,’ उनले भनिन्, ‘एउटा घारबाट जेठमै ३ किलो मह निकालें । गर्न सके आम्दानी राम्रो हुँदोरहेछ ।’ उनले यसै साता थप ७ घार थप्न माग गरिसकेको बताइन् । मोदीका टीकाराम तिमिल्सिनाले वर्षमा ३ सय घार मौरी र ७ क्विन्टल मह बिक्री गर्छन् । मौरीसहितका घार प्रतिगोटा ९ हजार र मह प्रतिकिलो एक हजार रुपैयाँमा बिक्री गर्दै आएको उनले सुनाए ।

मौरीपालनमा अन्य पेसा व्यवसाय जस्तो एकै पटकमा लाखौं लगानी गर्न नपर्ने तर आम्दानी उल्लेख्य हुने यस व्यवसायमा लागेकाहरू बताउँछन् । तरकारी खेती, पशुपन्छी तथा कुखुरापालनमा जस्तो निरन्तर खट्न पनि नपर्ने भएकाले मौरीपालनमा किसानको आकर्षण बढेको फलेवास नगरपालिकाका मौरी प्रशिक्षक रामचन्द्र सुवेदी बताउँछन् ।

उनका अनुसार अहिले पर्वतका देउपुर, मल्लाज, भंगरा, कुर्घा, ठानामौला, पाङराङ, बाच्छा, लुङ्खुलगायत व्यावसायिक मौरीपालक किसानले बर्सेनि सय बढी मौरीसहितका घार उत्पादन गरेर बिक्री गर्दै आएका छन् । सोही अनुपातमा महसमेत उत्पादन भइरहेको छ । फलेवास नगरपालिकाले मात्रै हालसम्म ८९ जना मौरीपालक उद्यमी तयार गरेको उद्यम विकास सहजकर्ता परियारले बताइन् ।