गर्जो टार्नदेखि जाडो छल्नसम्म काम्लो

त्यही ऊनबाट गोमलाले काम्लो बुन्छिन् । महिनामा ३ वटासम्म काम्लो बुन्न सक्दा ३० हजार रुपैया कमाइ हुन्छ । त्यसमा झण्डै १५ हजार आफ्नै लगानी पर्छ । १५ हजार कमाइ हुन्छ । यस्तो एउटा काम्लोले गोठमा बस्दा १० वर्षसम्मको जाडो छल्न सकिने बुढाले बताए ।

वर्षायामको झरीसमेत ओत्ने र जाडोमा न्यानो हुने भएकाले धेरैले काम्लो मन पराउँछन् । कालो भुवाको काम्लो बुन्न सकेमा ५० हजार रुपैयाँसम्ममा बिक्री हुन्छ । ‘कालो भुवा थोरै हुन्छ, त्यसैले वर्षमा बढीमा दुईवटा मात्रै बुन्न सकिन्छ’ बुढाले भनिन्, ‘बिक्री गर्न पनि बजार झर्नुपर्छ ।’ सेतो काम्लो घरघरबाटै बिक्री हुने र कालो बनाउनुपरेमा अर्डर मागेर मात्रै बुन्न सकिने उनले सुनाइन् ।

निसीखोलाकै कुमबहादुर घर्तीले पनि भेंडा पाल्ने र काम्लो बुनेर दैनिकी चलाउँदै आएका छन । उनको गोठमा पनि ५० भेंडा छन् । निसीखोला–५ र ६ का अधिकांशको दैनिकी गोठमै बित्छ । भेडा, च्याङ्ग्रा र गाई गोठमा बसेर उनीहरूले कृषि र व्यवसाय चलाउँछन् । उनीहरूले बुन्ने प्रायः काम्लो डेढ मिटरदेखि ३ मिटरसम्मका हुन्छन् । भेडीगोठ निसेल ढोरमा रहन्छन् । त्यसैले घरका एकदुई जना गोठमै बस्नुपर्छ । घरमा भएकाहरूले पालो गरेर खर्च पठाइदिन्छन् ।

काम्लोको व्यापार हुने मुख्य बजार गुल्मीको रिडी हो । माघे संक्रान्तिसहितमा मेला लाग्दा निसीका किसानले काम्लो बुनेर बजार लैजान्छन् । ‘अर्डर गरेकाले घरमै आएर लैजान्छन्’ बुढाले भनिन्, ‘घरमा रहेका सामान मेला लाग्दा बेच्छौं ।’ कृषि फसलको उत्पादन कम भएकाले ती सामान बेचेर घर खर्च चलाएको उनले बताइन् । ७५ वर्षका कर्णबहादुर बुढा मगरले पनि काम्लो बुनेर दैनिकी चलाएका छन् । पत्नि नौमताको मृत्युपछि ७ वर्षदेखि उनले काम्लो बुनेरै खर्च चलाएको बताए ।

खेतबारी र परिवारका अन्य सदस्यसमेत नभएका बुढामगरको सहारा काम्लो बुन्ने पेसा भएको हो । ‘घरमा कोही छैनन्, तरपनि बाँच्नु पर्‍यो, त्यसैले काम्लो बुन्ने काम गरिरहेको छु’ उनले भने, ‘डोको, नाम्लो बुनेर पनि केही कमाइ गरेको छु ।’ काम्लोलाई चोखो बस्त्रको रुपमा पनि लिइन्छ । पूजापाठमा बिच्छ्याउने, जाडोमा ओड्ने ओच्छ्याउने र झरी पर्दा ओड्ने काममा समेत काम्लो प्रयोग हुन्छ ।

बुर्तिवाङदेखि एक दिनको पैदल यात्रापछि पुगिने निसीमा मध्यपहाडी लोकमार्गको कालोपत्रे सडक पुगेको छ । त्यसैले उनीहरूले आफ्ना उत्पादन सजिलै बजार पठाउन सकेका छन् । ‘नुततेल किन्न रिडी पुग्नुपर्थ्यो, अहिले घरमै सडक आयो, हाम्रा सामान घरबाटै बिक्छन्’ निसीखोला–६ की ७० वर्षीया भागिमला बुढाले भनिन, ‘डोको बोकेर बजार जानु परेको छैन, केही उत्पादन गरियो भने खोज्नेपनि घरमै आइपुग्छन ।’

आधुनिक कपडाले काम्लोको माग भने घटाएको उनको भनाइ छ । पहिला काम्लो खोज्नेहरू घरघरमै हुने गरेकोमा अहिले भने पैसा भएकाले सौखिन रुपमा मात्रै किनेर राख्न थालेको उनले बताइन् । आधुनिक रोजगारी खोज्ने र सजिलै कमाइ खोज्नेले काम्लो बुन्ने पेशा छाड्दै गएको उनको अनुभव छ । पछिल्लो समय भेडा पाल्ने किसान पनि घटेका छन् ।

सडक खुल्दा रोजगारी खोज्न सहर पस्ने बढेकोले घरमा बस्नेले मात्रै काम्लो बुन्छन् । ‘भेडा पालेर महिनौ गोठमा बस्दा धेरै मेहेनत र दुःख गर्नुपर्छ’ स्थानीय हरिबहादुर बुढामगरले भने, ‘आजकलका युवाले यो काम गर्नै छाडेका छन् ।’ युवा सहर क्षेत्रको रोजगारी खोज्न हिडेपछि काम्लो उत्पादन बढाउन नसकिएको उनले बताए ।