जो आफ्नै खुट्टामा टेकिन खोज्दै छिन्

अस्पतालमा परीक्षण गर्दा दुवै खुट्टामा ‘कन्जाइम’ भनिने समस्या देखियो । कन्जाइमको समस्याले गीताले आफ्नो खुट्टाको भर पाउन सकिनन् । दुई खुट्टा टेकेर हिँड्नुपर्ने बेलासम्म उनलाई रोगले च्यापिसकेको थियो । ८ वर्षको उमेर पुग्दा उनका दुवै खुट्टा सुके । दुवै हातका औंलामा समेत समस्या छ ।

छोरीको समस्याले चिन्तामा परेका मल्ल दम्पतीले उपचारका लागि धेरै ठाउँ धाए । ज्याला मजदुरीबाट चल्ने उनीहरूलाई अपांग छोरीको उपचारमा धाउनु परेपछि हातमुख जोड्न मुस्किल भयो । ‘दुई छाक जुटाउनै दैनिक मजदुरी गर्नुपर्थ्यो । त्यति हुँदा पनि छोरीको उपचार भन्दै धेरै ठाउँ धायौं, कतै पनि सम्भव भएन,’ धनाले भनिन्, ‘पछि दुवै खुट्टा काटेर फाल्नुपर्ने अवस्था आयो ।’ रोइकराइ गरे पनि छोरी बचाउनका लागि खुट्टा काटेर फाल्न सहमति दिन बाध्य भएको उनले बताइन् । २०६५ को जेठ ५ मा अपांग बाल अस्पताल धुलिखेलमा गीताको दुवै खुट्टा तिघ्राबाट काटिएको थियो ।

मल्ल दम्पतीले ऋण खोजेर जुटाएको पैसाले छोरीको अपरेसन गरे । झन्डै ६ महिनासम्म अस्पतालको बसाइ भयो । लगातारको खर्च, छोरीको उपचारको पीडा र परिवार पालनपोषण गर्ने बाध्यताले कष्टकर जीवन बिताउन बाध्य भए । अझै पनि उनीहरूको परिवार मजदुरीमा छ । मल्ल दम्पतीका ५ छोरी छन् । त्यसै त विपन्न परिवार, भएको खेतबारी पनि पहिरोले लग्यो । उनीहरू सदरमुकाममा विस्थापित भए ।

२० वर्षकी गीता ह्वीलचियरमा छिन । पढ्ने चाहना भने छाडिनन् । आमाबाबुले पनि ज्यालादारी गरेर विद्यालय भर्ना गरिदिए । कक्षा ५ मा प्रथम भएकी गीताको विद्यालय टाढा भएकाले त्यसपछिको पढाइ अवरुद्ध भयो । कक्षा ६ पढ्न देवीस्थान मावि पुग्न सामान्य विद्यार्थीलाई डेढ घण्टा लाग्थ्यो । ‘केही दिन बोकेर लैजाने ल्याउने गरिरहें,’ मल्लले भनिन्, ‘कामै छाडेर कति दिन बोक्ने त्यसैले पढाइ छोड्न बाध्य भयौं ।’ गीतालाई दैनिक बोकेर विद्यालय पठाउनुपर्दा धनाले मजदुरीसमेत गर्न नपाएर भोकभोकै बस्नु परेको सुनाइन् । मर्नुभन्दा बहुलाउनु निको भनेर छोरीको पढाइ छुटाएको उनले बताइन् ।

उनीहरूको पीडाको समाचार २०७० मा कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित भयो । समाचार प्रभावले शिक्षा विभाग र तत्कालीन जिल्ला शिक्षा कार्यालयको पहलमा सदरमुकामको विद्या मन्दिरमा पढ्ने व्यवस्था भयो । गीता र उनकी दिदी पार्वतीलाई विद्या मन्दिर माविले फिडर छात्रावासमा राख्यो । पहिरोले घरखेत बगाएर बस्ने ओत र खाने गाँस छुटेपछि २०७२ देखि मल्ल परिवार बागलुङ बजार सरेर मजदुरीबाट जीवन गुजारिरहेका छन् । सदरमुकाम बागलुङ बजारस्थित सिर्जना रोडको एक घरमा साँघुरा २ कोठामा ५ छोरी र धना बस्छन् । मासिक ५ हजार घरभाडा, ५ छोरीको पालनपोषण गर्दा धनालाई ऋणले डुबाएको छ । धनाले बजारका होटलमा भाँडा माझ्थिन् । कोरोना संक्रमण र निषेधाज्ञाले उनको रोजगारी खोसिदिएको छ ।

‘अहिले कोठाभित्रै बस्नुपर्छ, काम पनि पाइँदैन, के गरेर खाने ?’ धनाले गुनासो गरिन्, ‘जीवनमा कति दुःख पाउनुपर्ने होला ?’ कहिले उनी गिट्टी, बालुवा उठाउन पुग्छिन्, कहिले ढुंगा खेप्ने गर्छिन् । हेमबहादुर भारत पसेका छन् । ३ वर्ष भारतमा मजदुरी गरेरै खाने खर्च जुटाएका हेमबहादुरलाई अहिले उतै बसेर बाँच्न पनि कठिन भएको छ । ‘दुई वर्षदेखि कोरोनाका कारण न काम मिलेको छ, न फर्कन सक्नुभएको छ,’ धनाले भनिन्, ‘काम पाइएला र केही कमाउँला भन्दैमा अलपत्र हुनुभयो ।’ दसैंसम्म सहज नभए यतै फर्काएर सँगै मजदुरी गर्ने योजना उनले सुनाइन् ।

कक्षा ६ देखि १२ सम्म गीताले विद्या मन्दिर माविको छात्रावासमा बसेर पढिन् । ‘साथीहरूको सहयोगले मैले सजिलै पढ्न सकें, अब उच्च शिक्षा पढेर रोजगार बन्ने सपना छ,’ उनले भनिन्, ‘बाबुआमालाई आफ्नै कमाइले पाल्ने चाहनाका लागि रोजगारी खोजिरहेकी छु ।’ धौलागिरि बहुमुखी क्याम्पसमा बीएड प्रथम वर्षमा अध्ययनरत छिन् । उनलाई निःशुल्क भर्ना गरिदिएको प्रमुख रामप्रसाद उपाध्यायले बताए । ‘भर्ना निःशुल्क भयो, तर पढ्ने लेख्ने कापीकलम र जाने आउने सहयोगी चाहिन्छ,’ गीताले भनिन्, ‘अपांगमैत्री डेरा, सडक र कक्षाकोठा छैन ।’ ह्वील चियरमा गएपछि क्याम्पसको कक्षा पुग्न सास्ती हुने उनले गुनासो गरिन् ।

कक्षा १२ उत्तीर्णपछि उनको छात्रावास छुट्यो । अहिले आमासँगै बस्छिन् । ५ दिदीबहिनी ९ कक्षादेखि बीएड दोस्रो वर्षसम्म अध्ययनरत छन । सबैका लागि स्टेसनरी जोहो गर्दा मासिक २० हजारले पनि नपुग्ने धनाले गुनासो गरिन् । केही वर्षदेखि स्थानीय अधिकारकर्मी गीता श्रीषले उनका लागि पाठ्यपुस्तक किनेर सहयोग गरेकी छन् ।

गीताले ख वर्गको अपांग परिचयपत्र पाएकी छन् । उनलाई स्थानीय पालिकाले राहत तथा छात्रवृत्ति दिनुपर्ने छिमेकी रेशम नेपालीले बताए । ‘हामीले अधिकारको विषय उठाएका थियौं, तर सहयोग मिलेको छैन,’ नेपालीले भने, ‘सामाजिक सञ्जालमार्फत सहयोग कोष बनाउने तयारी गरेका छौं ।’