तनहुँ — अध्यात्म–रामायणको भावानुवाद गरी नेपाली समाजमा मौलिक नेपाली भाषा, साहित्य, धर्म, दर्शन र राष्ट्रियताको बीजारोपण एवं नेपाली भाषाको भाषिक एकीकरण गरेका आदिकवि भानुभक्त आचार्यको जन्मस्थल चुँदीरम्घा उपेक्षामा परेको छ । अन्यत्र भानुभक्तको योगदानको चर्चा गर्दै साहित्यिक गतिविधि भइरहँदा यहाँ भने स्मरण पनि हुन छाडेको छ ।
केही वर्षदेखि आदिकवि भानुभक्त जन्मस्थल विकास समितिले जन्मस्थलमा असार २९ गते अर्थात् भानुजयन्तीलाई कर्मकाण्डी रूपमा भए पनि मनाउने गरे पनि अन्य निकायले भने कुनै चासो दिएको देखिँदैन । वर्षभरि उजाड अवस्थामा रहने भानु र उनको जन्मस्थल भानुजयन्तीका दिन मात्र स्मरण गरेको जस्तो देखिने स्थानीय बिकाराम सुनारले बताए । उनले भने, ‘पहिला पहिला हप्ता×–दस दिनअगाडिदेखि रामायणका श्लोक वाचन गरी जन्मोत्सव मनाउँदा चुँदीरम्घाको चमक छुट्टै हुन्थ्यो । तर, अहिले न त कुनै साहित्यिक कार्यक्रम हुन्छन् न भानुभक्तले नेपाली भाषा र साहित्य फाँटमा पुर्याएको योग्दानको चर्चा नै हुन्छ ।’ भारत, म्यान्मारलगायत देशमा भानुभक्तको ठूलो चर्चा हुने गरे पनि जन्मस्थल चुँदीरम्घा भने उपेक्षामा परेको र संघ, प्रदेश तथा स्थानीय सरकारले भानुभक्तको योगदानको कदर गर्न नसकेको र सन्ततिले पनि भुल्दै गएकोमा उनले चिन्ता व्यक्त गरे । भानुभक्त १८७१ असार २९ मा जन्मिएका थिए ।
पूर्वीय साहित्यमा चर्चित रामायणको नेपालीमा पुन: जन्म गराउन सफल भानुभक्तको जन्मस्थल ओझेलमा पर्नु दु:खद रहेको स्थानीय उदयनाथ आचार्य बताउँछन् । ‘पहिला पहिला भानुजयन्तीका अवसरमा साता दिन अघिदेखि नै विभिन्न कार्यक्रम हुन्थे, चहलपहल बेग्लै हुन्थ्यो,’ उनले भने, ‘अहिले कुनै पनि साहित्यिक कार्यक्रम हुँदैनन् । समिति पनि नेतृत्वविहीन छ । सरकारले एक मिटर रोड पिच गर्न र कुवा निर्माणमा बजेट दिन्छ तर साहित्यिक तीर्थस्थलको संरक्षण, प्रवद्र्धन तथा साहित्यिक कार्यक्रम गर्नका लागि कुनै बजेट दिदैन ।’ नेपाल र नेपालीलाई चिनाउन भानुले जुन योग्दान दिए त्यो योग्दानको कदर गर्न सरकार तथा सरोकारवाला निकायले आवश्यक चासो नदेखाउँदा अलपत्र बन्न पुगेको स्थानीय रामकुमार श्रेष्ठले बताए । डढेलोमा परेको भानुको जन्मघर पनि अहिलेसम्म पुनर्निर्माण हुन सकेको छैन । अलिअलि बनेका भौतिक पूर्वाधार पनि संरक्षण हुन नसक्दा नासिन थालेका उनको भनाइ छ । आदिकवि भानुभक्त जन्मस्थल विकास समिति संघ सरकार मातहत रहेकाले राजनीति भन्दा अलग्गै विकास समिति बनाउन सकिए यो ठाउँको विकास हुन्थ्यो की भन्ने आफुहरूलाई लागेको श्रेष्ठले बताए ।
सरकारले २०५२ मा गठनआदेशमार्फत समिति स्थापना गरेकोमा अहिले नेतृत्वबिहिन छ । भानुभक्त र उनको जन्मस्थललाई राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरमै चिनाउन, अन्य संरचनालाई निर्माण गरी साहित्यिक पर्यटकीय गन्तव्यका रुपमा विकास गर्न लक्ष्यसाथ गठित समितिले लक्ष्य काम गर्न नसकेको समितिका पूर्वकार्यकारी निर्देशक शंकर रानाभाटले बताए । समितिमा अहिले एक खरिदार र दुई कार्यालय सहयोगी मात्र छन । स्थानीय सरकारले पनि जन्मस्थल विकासका लागि कुनै चासो नदेखाएको उनले बताए । ‘भानु नगरपालिकाले अहिलेसम्म कुनैपनि साहित्यिक कार्यक्रम आयोजना गर्न नसकेको र संरक्षणका लागि बजेट विनियोजन गर्न सकेको छैन’, खरिदार शिवभक्त रानाभाटले भने ।
बनमा लागेको डढेलोले २०५७ सालमा भानु जन्मस्थल विकास समितिको सहयोगमा यादव खरेल निर्देशित ‘आदिकवि भानुभक्त’ चलचित्र निर्माणका क्रममा बनाइएको घर २०६१ जेठमा जलेर अहिले खण्डहर बनेको छ । अन्य संरचना पनि वेवारिसेजस्तै बनेका छन । २००९ सालदेखि भानुजयन्ती मनाउन थालिएको थियो । यसवर्ष भने समिति, नगरपालिका तथा अन्य कुनै पनि निकायले व्यवस्थित रुपमा कार्यक्रमको तयारी गरेका छैनन् ।
प्रकाशित : असार २९, २०७८ १०:५०