कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

जूनको उज्यालामा मकैको बिस्कुन

हरिराम उप्रेती

(गोरखा) — डाँडा पारिको जून नजिकिँदै थियो । गोरखा नगरपालिका–६ ठूलो आँगनमा मंगलबार साँझ धिमे बाजा घन्कियो । टोलटोलमा पुगेर बाजाले निम्तो गरेसँगै घरघरबाट स्थानीय निस्किए । बाजाको सोर सुनेकी पाटेचौरकी ५९ वर्षीया कमला मास्के भुटेको मकैसँगै नौ थरी अन्न लिएर ठूलो आँगन आइपुगिन् । रात छिप्पिँदै जाँदा अन्न, रोटी र फलफूल लिएर आएकाहरूको भीडले ठूलो आँगन भरियो । 

जूनको उज्यालामा मकैको बिस्कुन

यो उत्सव जुनेली रातमा मकै सुकाउने परम्पराको निरन्तरता थियो । पाका पुस्ताले मकै फिँजाए । फिँजाएको अन्नबाटै मन्दिरको आकार बनाए । दायाँबायाँ सूर्य र चन्द्रमा । रोटी, सुन्तला, स्याउ र केरा लगायतका फलफूल वरपर राखे । भजन गाए । जूनको उज्यालो नजिकिँदै जाँदा मकै पूजा सुरु भयो । ‘आज मकै सुकाउने पूर्णिमा हो,’ मास्केले भनिन्, ‘योभन्दा अघिको वर्ष घरमै मकै सुकाएर पूजा गर्थ्यौं । यो वर्ष सामूहिक रूपमा यो पर्व मनाएका हौं ।’ विधिवत् पूजा गर्न पाका पुस्ता सक्रिय देखिन्थे । नयाँ पुस्ता पनि नौलो मान्दै रमाए ।


करिब ४५ वर्ष पहिले सामूहिक रूपमा मकै सुकाउने परम्परा रहेको स्थानीय सुरेशमान श्रेष्ठले बताए । ‘पछिपछि एक्लाएक्लै विधिमात्रै गर्न थालियो,’ उनले भने, ‘नयाँ पुस्तालाई बुझाउन र संस्कृति बचाउन ४५ वर्षपछि फेरि सामूहिक तरिकाले निरन्तरता दिने कोसिस गरेका छौं ।’ चलनअनुसार अन्न फिँजाएर मान्छे वा मन्दिरको आकार बनाएर पूजा गरिन्छ । ‘यसरी अन्नको पूजा गर्दा अमृत वर्षा हुन्छ भन्ने मान्यता छ,’ उनले भने, ‘जे पनि सुकाउन घाम चाहिन्छ, तर जूनको उज्यालोलाई देखाउने चलन हाम्रो मुख्य पेसा कृषि मात्रै रहँदाताको हुनुपर्छ ।’


नयाँ अन्न उब्जनी भएपछि जूनमा सुकाएर खाने चलन खानापन शुद्ध भए ज्यान स्वस्थ रहन्छ भन्ने मान्यताबाट प्रेरित रहेको स्थानीय मोहनलाल श्रेष्ठले बताए । ‘नयाँ अन्न चन्द्रमालाई देखाएर खाए स्वास्थ्यलाई पनि राम्रो हुन्छ भन्ने बाबुबाजेबाट सुनेका हौं,’ उनले भने, ‘यो नेवारी संस्कृति हो ।’ ब्रह्मामा उत्पत्ति भएको चिजलाई भगवान् स्वरूप मानिने भएकाले हरेक चिजको पूजा गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । अन्नबालीलाई सम्मान गर्न पनि यसरी जूनमा देखाएर पूजा गर्नैपर्ने मान्यता रहेको उनले सुनाए । ‘राम्रो वर्षा होस्, अनिकाल नलागोस्, अबको वर्ष उब्जनी राम्रो होस् भन्ने कामना पनि हो,’ उनले भने, ‘जूनको उज्यालोलाई देखाएको अन्न ६ महिनासम्म पनि नबिग्रिने, खाँदा पाचन प्रणाली बलियो हुने र रोग नलाग्ने विश्वास छ ।’ चालु वर्ष फलेका मकै र जुनेलो लगायतका अन्न आजै भुटेर चन्द्रमाको उज्यालोमा सुकाउने विधि गरिएको उनले बताए ।


भुटेको मकै, भटमास, मास, चना, केराउ, मस्याङ र जुनेलो लगायतका नौ थरी अन्न फिँजाएर स्थानीयले पूजा गरे । ‘पूजा गरेको अन्न प्रसादका रूपमा खाने चलन छ,’ स्थानीय सरस्वती जोशीले भनिन्, ‘केही अन्न घरमा पनि लान्छौं । यसरी पूजा भएपछिको अन्न सितिमिति ओस्सिँदैन ।’


चार दशकअघिको जसरी पूजा गरेको देखेर स्थानीय गुणरत्न शाक्य पनि मंगलबार दंग थिए । ‘एक महिनासम्म भजन हुन्थ्यो, पूर्णिमाको दिन मकै सुकाएर मान्छेको आकार बनाइन्थ्यो, मासको आँखा, मुखमा बदाम, वरपर रोटी राखेर सिंगारेपछि पूजा हुन्थ्यो,’ उनले भने, ‘थोरै अन्न हुनेले चन्द्रमा बनाएर पूजा गर्थे ।’ सामूहिक रूपमा हुने यस्तो संस्कृति केही वर्ष लोप भएको उनले बताए । ‘चासो दिने मान्छे नभएर यसलाई निरन्तरता दिन सकिएन,’ उनले भने, ‘अहिले फेरि सुरु भएको छ । यसलाई आउने वर्षदेखि भव्य तरिकाले मनाउनुपर्छ ।’ पुराना पुस्ताले थामेका संस्कृति नयाँ पुस्तालाई देखाउन र बुझाउन सके मात्रै सधैं जीवन्त हुने उनले बताए ।


प्रकाशित : कार्तिक २८, २०७६ १०:३०
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?