चितवन — संरक्षणकर्मीहरू ‘जलकुम्भी’ झारलाई ‘तालमारा’ भन्छन् । जसरी ‘वनमारा’ वनका रूखबिरुवाका लागि घातक हुन्छन्, छिटोछिटो फैलिएर ताल, पोखरी र खोनालानाला ढाक्ने जलकुम्भी पनि जल क्षेत्रका लागि समस्या बन्छ । पोखरेलीलाई बर्सेनि फेवातालमा बगेर आउने जलकुम्भी हटाउन ठूलो सकस छ ।

तर चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रका सामुदायिक वनभित्र केही तालहरूमा फैलिएर फुलेका जलकुम्भी फोटो र भिडियो खिच्नेका लागि रमाइलो दृश्य बनेको छ । जलकुम्भीका बैगुनी रंगका फूललाई पृष्ठभूमिका पारेर सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गर्नेको होड चलेको छ ।

सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट हुने गरेका फोटो–भिडियोमध्ये कुन बेला के भाइरल हुन्छ थाहा नै हुँदैन । जब केही भाइरल हुन्छ त्यसपछि त्यही शैलीको फोटो भिडियो खिचेर पोस्ट गर्ने लहर चल्छ । अहिले बरन्डाभार क्षेत्रका विभिन्न तालतलैयामा फुलेका जलकुम्भीको गाँज निकै भाइरल भइरहेका छन् । पहिलापहिला महिना दिनमा फाट्टफुट्ट ताल डुल्न पुग्नेहरू हुन्थे । अहिले दिनमै सयौं जना जान थालेका छन् ।

भरतपुर–६ केशरबागको नवज्योति मध्यवर्ती सामुदायिक वनभित्र छ ‘किङ फिसर’ ताल । त्यो ताल वरपर अहिले छुट्टै चहलपहल छ । शुक्रबार बिहान १० बज्दानबज्दै वनका कर्मचारी प्रवेश टिकट काट्न बसिसकेका हुन्छन् । ‘आज त त्यस्तो अलि भीड हुँदैन । भोलि शनिबार राम्रै चहलपहल हुन्छ । घुम्न आउनेलाई बेच्न खाजा पसलहरू पनि यहाँ वरपर खुल्ने छन्,’ शुक्रबार वनका एक कर्मचारीले भने । सामुदायिक वनका अध्यक्ष भीमलाल आचार्यका अनुसार गेट १० देखि ५ बजेसम खुला हुन्छ । दिउँसो २ बजेपछि बल्ल चहलपहल बढ्छ । ‘अरू दिन त्यस्तै दुई/तीन सय आउँछन् । शनिबार सात सयसम्म आउँछन्,’ अध्यक्ष आचार्यले भने, ‘अरू बेला महिना दिनमा पनि सय जना पुग्न गाह्रो थियो ।’ १५/२० दिनयता ताल ढाक्ने गरेर जलकुम्भी फुलेपछि एकाएक भीड बढेको उनले बताए ।

आउनेहरूले फोटो–भिडियो खिच्छन् । फर्कने बेलामा ‘गमलामा सार्छौं’ भनेर पनि केहीले फूलसहितका जलकुम्भी लैजान्छन् । काठमाडौंदेखि मान्छेहरू ‘भाइरल’ भएको ताल कुन हो ? भन्दै खोज्दै आएको उनले बताए । कोही कोहीले त भिडियो फोटो हेरेर कमलको फूल होला भन्ने ठान्ने बाटुली पोखरी मध्यवर्ती सामुदायिक वनकी अध्यक्ष ज्ञानु सुनारले बताइन । ‘यहाँ आएर जलकुम्भी पो रहेछ भनेर अलि निराश पनि हुन्छन् । नभए यहाँ आएर नरमाउने कोही छैन,’ उनले भनिन् । फोटो–भिडियो खिच्नेहरू जलकुम्भीको गाँजमा नै बस्न जाने गरेको दक्षिणकाली मध्यवर्ती सामुदायिक वनका अध्यक्ष बाबुराम न्यौपानेले बताए । ‘अलिअलि त अघिल्ला वर्षहरूमा पनि फुल्थ्यो । यो वर्ष यसरी ढकमक्क फुल्यो,’ उनले भने, ‘पानी कम परेर पो यसो भएको हो कि ? बितेका वर्षहरूमा पानीले ताल भरिन्थ्यो । अहिले पानी छैन । मान्छे बीचबीचमा गएर फोटो भिडियो खिच्छन् ।’

वन प्रवेश गरेको एक जनाको २५ रुपैयाँ लाग्छ । मान्छे धेरै आउँदा आम्दानी नभएको होइन तर तालमा जलकुम्भी फुल्दा मन भने नरमाउने वन समूहका अध्यक्षहरू बताउँछन् । ‘यो जलकुम्भीले ताललाई राम्रो गर्दै गर्दैन । तर मान्छेले त्यसैलाई रमाइलो माने,’ नवज्योति मध्यवर्ती सामुदायिक वनका अध्यक्ष भीमलाल आचार्यले भने । पानी बग्ने क्षेत्रभन्दा जमेका पोखरीलाई जलकुम्भीले ढाकोका छन् ।

जलकुम्भी फैलिनुलाई चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जले भने समस्या मानेको छ । ‘यो फूल्छ, कहिन्छ र यसले ताल नै पुर्छ,’ निकुञ्जका पूर्वप्रमुख संरक्षण अधिकृत रामपृत यादवले भने । बरन्डाभार क्षेत्रको महत्त्वपूर्ण जलाशय बीसहजारी तालको जलकुम्भी हटाउन ठूलो मिहिनेत र रकम खर्च भएको उनले बताए । ‘त्यसैले मान्छे आए, फोटो भिडियो खिचे रमाएर भनेर त्यसै छाड्न हुन्न । यसलाई निकालौं । नभए यसले ताल ढाक्छ । अन्य जलचरलाई संकटमा पार्छ र एक दिन ताल नै सुकाउँछ,’ यादवले भने । उनी जलकुम्भीलाई ‘तालमारा’ अर्थात् ताल नाश गर्ने मिचाहा झार भएको बताउँछन् ।

निकुञ्जको बरन्डाभार मध्यवर्ती उपभोक्ता समितिका कावा अध्यक्ष देवराज सापकोटा पनि यो समस्या ल्याउने मिचाहा झार भएको बताउँछन् । तर उनको फरक तर्क पनि छ । ‘यसको फूल राम्रो देखेर मान्छेहरू झुम्मिए । सबै ठाउँमा त होइन तर केही दुई/चार ठाउँमा यसलाई फूल खेल्न छाडिदिए मान्छे आउने थिए । तर त्यो काम व्यवस्थित र अन्यत्र फैलन नपाउने गरेर नियन्त्रित रूपमा हुनुपर्छ,’ सापकोटाको सुझाव छ ।

चितवन निकुञ्जका निमित्त प्रमुख संरक्षण अधिकृत राजु घिमिरे पनि सापकोटाको सुझावसँग सहमत छन् । निकुञ्जको मध्यवर्ती व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष प्रकाश ढुंगाना जलकुम्भीको फूल देखाएर पर्यटक बढाउन खोज्ने चिन्तनले तालहरू नै नरहने जोखिम बढ्ने बताउँछन् । राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष सौराहा कार्यालयका प्रमुख रचना शाहले जलकुम्भी जोगाउनभन्दा उखेल्न उपयुक्त हुने बताउँछिन् । बाटुली पोखरी ताललगायत बरन्डाभार क्षेत्रमा रहेका तालतलैयाहरू गंगानगर सिँचाइ आयोजनाको मुहान हो । यी तालहरू कृषि प्रणालीसँग पनि जोडिएका छन् । ‘त्यसैले तालका लागि घातक मानिने जलकुम्भीको नियन्त्रण बेलैमा गर्नु आवश्यक छ,’ राप्ती नदी तटीय क्षेत्र सरसफाइ अभियानका अध्यक्ष अपिल घिमिरेले भने ।