दुई गैंडा मारिएको घटनामा निकुञ्जले थाल्यो अध्ययन
चितवन — खागका लागि तस्करले बिजुलीको करेन्ट लगाउँदा दुईवटा गैंडा मरेको घटनामा राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागले अनुसन्धान थालेको छ । विभागले माघ ११ मा उपमहानिर्देशक अजय कार्कीको नेतृत्वमा ६ सदस्यीय टोली गठन गरेको थियो । तस्करले बिजुलीको करेन्ट लगाएर गैंडा मारेको घटना विरलै हुने गरेको छ । नौलो घटना भएका कारण सुरक्षा रणनीति बनाउन अध्ययन टोली बनेको हो ।
‘चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको कार्यालयमा हामीले सोमबार छलफल राख्यौं । निकुञ्ज प्रमुख र नेपाली सेनाका गणपतिसँग घटनाका बारेमा बुझ्यौं । मध्यवर्ती क्षेत्र विकास समितिका अध्यक्ष, उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष र समुदायमा आधारित चोरी सिकारविरुद्धको युनिटसँग पनि छलफल गर्यौं,’ उपमहानिर्देशक कार्कीले भने । मंगलबार घटनास्थलमा गएर थप अध्ययन गर्ने उनले बताए ।
निकुञ्जका सूचना अधिकारी सहायक संरक्षण अधिकृत गणेशप्रसाद तिवारीका अनुसार माघ ६ गते मध्याह्न दुईवटा गैंडा मृत फेला परेका थिए । निकुञ्जको पश्चिम क्षेत्र नवलपरासीको अमलटारी सेक्टरअन्तर्गत भुताहा पोस्टनजिक मध्यबिन्दु नगरपालिका–२ मा पर्ने नारायणी नदीको उत्तरी किनारमा अन्दाजी १४ वर्षको पोथी गैंडा र अर्को अन्दाजी चार वर्षको भाले बच्चा गैंडा मृत भेटिएका थिए । बच्चा गैंडाको पलाउँदै गरेको खाग सुरक्षित रहे पनि माउको खाग काटेर लगेको हुँदा तस्करले नै गैंडा मारेको पुष्टि भएको थियो । गैंडाको पोस्टमार्टम गर्दा करेन्ट लागेर मरेको प्रस्ट भएको सूचना अधिकारी तिवारीले बताए । नदी किनारको मन्दिर आड र घटनास्थलमा भेटिएको विजुलीको तार एउटै भएका कारण मन्दिरबाटै तार टाँगेर लगेर गैंडा मारेको देखिएको तिवारीले बताए । ‘करेन्ट लागेर गैंडा मरेको पोस्टमार्टमले क्लियर गरेको छ । बिजुली कहाँबाट लगे भनेर हेर्दा मन्दिरबाटै लगेको देखिन्छ । तैपनि अनुसन्धानको अन्तिम नतिजा आइसकेको छैन,’ उनले भने ।
यसअघि विद्युतीय पासोमा परेर गैंडा नमरेका हैनन् । तर खेती बाली जोगाउन स्थानीयले गरेको विद्युतीय तारबारमा परेर दुर्घटनावश गैंडा मरेका थिए । चितवन निकुञ्जका पूर्वप्रमुख संरक्षण अधिकृत कमलजंग कुँवर तस्करहरूले बिजुलीको पासो थापेर गैंडा मारेको घटना फाट्टफुट्ट मात्रै हुने गरेको बताउँछन् । ‘यो घटनाले सिकारीले जुनसुकै बेला जेसुकै तरिका अपनाएर पनि गैंडा मार्दा रहेछन् भन्ने पुष्टि भएको छ । त्यसैले त्यहीअनुसारको चनाखो सुरक्षा रणनीति बनाएर काम गर्नुपर्ने अवस्था आएको छ,’ कुँवरले भने, ‘पहिला खाल्डोमा पारेर गैंडा मार्थे । ०५६ सालतिर भाला हानेर पनि मारेका छन् । त्यसपछि भरुवा बन्दुकको चलन व्यापक भयो । पछिपछि त स्वचालित, अर्धस्वचालित बन्दुक पनि प्रयोग हुन थाले ।’ उनका अनुसार तस्करले ०६३ को भदौ असोजतिर चितवनको कसरा नजिक जगतपुरको समुदायिक वन क्षेत्रमा विद्युतीय पासो थापेर एउटा गैंडा मारेर तस्करले खाग लगेका थिए ।
राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका महानिर्देशक महेश्वर ढकाल पनि विद्युतीय धराप प्रयोग भएको घटना आफूले खासै नसुनेको बताउँछन् । ‘सुरक्षा चुनौती छ भन्ने कुरा यो घटनाले देखाएको छ,’ महानिर्देशक ढकालले भने, ‘अध्ययन गरेर टोलीले बढीमा एक महिनाभित्र प्रतिवेदन बुझाउनेछ र त्यसैका आधारमा सुरक्षा योजना बनाउनेछौं ।’
उपमहानिर्देशक कार्की नेतृत्वमा बनेको टोलीमा विभागका सहायक अनुसन्धान अधिकृत रूपक महर्जन सदस्य सचिव छन् । टोलीमा नेपाली सेनाका प्रमुख सेनानी गोकर्ण देवकोटा, संरक्षणको क्षेत्रमा क्रियाशील निकाय जेडएसएलका विष्णु थपलिया र डब्लूडब्लूएफका माधव खड्का तथा राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषमा कार्यरत गैंडा विज्ञ नरेश सुवेदी रहेका छन् ।
एकसिंगे गैंडा लोप हुने खतरामा रहेको दुर्लभ वन्यजन्तु हो । दुई वर्षअघि सार्वजनिक नतिजाअनुसार नेपालभर ७५२ र चितवन निकुञ्जमा ६९४ गैंडा छन् । तर पछिल्ला वर्ष कालगति, दुर्घटना र जुधेर गैंडा मर्ने क्रम बढेको छ । गैंडा मारेमा वा यसको अंगको कारोबार र ओसारपसार गरेमा १५ वर्षसम्म कैद र १० लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना हुने कानुनी व्यवस्था छ ।
प्रकाशित : माघ २४, २०७९ ०६:१७
