पानीको संकटसँगै हट्यो विभेद

खोलाको सिम, त्यसमाथि बर्खामा धमिलो, हिउँदमा सुक्ने समस्या । पानीकै निहुँमा छिमेकीसँग झगडा र बोलचालसमेत बन्द हुन्थ्यो । गाउँमा केही ढुंगे धारा र एक–दुई अन्य धारा पनि थिए तर त्यहाँ शान्तालाई दलित भनेर भेदभाव गरिन्थ्यो । अहिले अवस्था फेरिएको छ । उनको घरमै धारा जडान भएको छ । घरमा धारा जडान भएपछि छिमेकीसँग पानीको निहुँमा झगडा गर्नुपर्ने बाध्यता हटेको छ । ‘पानीकै निहुँमा दैनिक खोलाको सिममा झगडा हुन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘माथिल्लो टोलमा भएका धारामा पानी भर्न गए दलित भनेर भेदभाव गर्थे ।’

चन्द्रबहादुर नेपाली पनि वर्षौंदेखि खानेपानीको समस्या झेल्दै आएका थिए । बस्तुभाउका लागि समेत घण्टौं पानी लिन जानुपर्ने बाध्यता रहेको उनी सुनाउँछन् । ‘भएका ढुंगेधारामा दलितले पानी भर्न पाउँदैनथ्यौं,’ उनले भने, ‘कहिलेकाहीं पानी भर्न पुग्यौं भने सबैले दलितले धारा छोयो भनेर भन्थे ।’ वर्षौंदेखि पानीकै निहुँमा दलित भएकै कारण भेदभावको सिकार भएको उनले गुनासो गरे । ‘अझै पनि भेदभाव बाँकी छ,’ उनले भने, ‘तर अब पानीकै निहुँमा भेदभावको सिकार हुन भने पर्दैन ।’

‘वाटरएड’ को आर्थिक सहयोगमा सामुदायिक विकास मञ्चले गाउँमा धारा बनाइदिएपछि दलित बस्तीमा खानेपानीको समस्या हटेको छ । काटाकुटीको सबलचोक र खुम्चाङका ७ दलित घरसहित गाउँभरि ६१ वटा धारा बनेका छन् । दुई वटा सामुदायिक धारा पनि छन् । अहिले सबैभन्दा खुसी दलित बस्तीमा छाएको छ ।

वर्षौंदेखि कथित उपल्लो जातिको भेदभावबाट पानीकै निहुँमा हुने भेदभाव टरेको चन्द्रले बताए । पानीको वर्षौंदेखिको संकटसमेत टरेको छ । दाताको ३८ लाख ३० हजार, गाउँपालिकाको ६ लाख ४५ हजार र स्थानीयको ८ लाख ८७ हजार रुपैयाँ लगानीमा धारा बनाइएको सामुदायिक विकास मञ्चका कार्यकारी निर्देशक प्रेमप्रसाद अधिकारीले बताए ।