मेलम्चीको मुख्य बाँधस्थलसम्मको सडक बनाउन सेनालाई दिइने

‘सेनालाई जिम्मा नदिए ट्र्याक खोल्न तत्काल सम्भव छैन,’ उनले भने, ‘प्रधानमन्त्रीज्यूलाई जानकारी गराएर निर्णय लिन्छौं ।’ तत्काल निर्णय नलिए उपत्यकामा पानी ल्याउन ढिलाइ हुने उनले बताए ।

हेलम्बुको किउल क्षेत्रमा निर्माण भइरहेको करिब ८ किमि सडक पछिल्लो पटक आएको बाढीले क्षतिग्रस्त बनाएपछि आयोजना सम्पन्न हुनेमै अन्योल सिर्जना भएको प्रमुख पौडेलले बताए । ‘आयोजनालाई त खास क्षति पुर्‍याएको छैन’ उनले भने, ‘विभिन्न निकायसँग समन्वय गरेर बाटो सडक बनाउने काम तत्काल सुचारु गर्छौं, अब वर्षात्पछि मात्र काम सञ्चालन गर्ने कि भन्ने सोचाइमा पुगेका छौं, नत्र बाढीले बगाउने, बनाउने मात्र काम हुने भयो ।’

हेडवर्क्स निर्माण गर्दै आएको निर्माण व्यवसायीले मेलम्चीको बहाव घट्नेबित्तिकै नदीको किनारै किनार निर्माण सामग्रीलगायत ठूला मेसिन अम्बाथान पुर्‍याउन तयार रहेको उनले बताए । ‘माघसम्म पानी ल्याउन हामीले कार्ययोजना बनाएका थियौं, तर अब त्यो पनि पूरा नहुने भयो’ उनले भने, ‘किनभने निरन्तर भइरहेको वर्षातले बाढी आउँदा संरचना भत्काउँछ, पैसा मात्र खर्च हुने भयो, अब असोजबाट मात्र काम अघि बढाउनपर्छ भन्ने सोचाइमा छौं ।’

असार १ देखि भदौ अन्तिमसम्म आयोजनाका भौतिक संरचना मर्मत गर्ने भन्दै यसअघि आयोजनाले सुरुङमा पानी पथान्तरण नगर्ने निर्णय गरेको थियो । आयोजनाले असोज ७ गतेभित्र पहुँचमार्गको कार्य प्रारम्भ गर्ने, असोज १५ गतेभित्र हेडवर्क्स क्षेत्रको ढुंगा, गिट्टी, बालुवा र माटो हटाउने, कार्तिक १५ भित्र अम्बाथान पोर्टल खुल्ला टनेलको निरीक्षण गर्ने र पुसभित्र कफर ड्याम बनाएर माघ ७ भित्र पानी पथान्तरण गर्ने कार्ययोजना सरकारलाई बुझाएको थियो । तर, गत असारमा मेलम्ची क्षेत्रमा आएको ठूलो बाढीका कारण कार्ययोजना प्रभावित भएको छ । दुईपटकको बाढीले २ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ बराबरको क्षति पुगेको आयोजनाले जनाएको छ ।

‘हेडवर्क्सलार्ई बाढीको बालुवा, गिट्टीले छोपेको छ । मुहान क्षेत्रको सडक र अम्बाथानका दुइटा बेलिब्रिज, तिम्बु र हल्देका मोटरेबल पुल बगाएको छ,’ पौडेलले भने, ‘अडिट सुरुङसम्म पुग्न पनि गाह्रो भइराखेको छ ।’ केही ठाउँमा जाने बाटोसमेत नभएको भन्दै उनले मुहान पुग्नसम्म पुग्ने ८ किमिमा गोरेटो बाटोसमेत नभएको बताए । ‘केही स्थानमा त सडक नाम निसानासमेत छैन, पूरै बगाएको छ’ उनले भने, ‘सरकारले तत्काल सडक बनाउन करिब ३० करोड रुपैयाँ दिए सुरुङमा पानी हाल्न सकिन्थ्यो, सधैं बाढी आयो भने कसरी गर्ने भन्नेबारे छलफल गरिराखेको छौं ।’

बाढीले मुहान नजिकैको इन्जिनियरिङ क्याम्प र सुरक्षा पोस्ट बाढीले बगाएको थियो । क्याम्प बगाउँदा आयोजना निर्माणमा संलग्न ठेकेदार कम्पनीका एक जना चिनियाँ र दुई जना भारतीयको मृत्यु भएको थियो । दुई नेपालीसहित ५ जना विदेशी अझै बेपत्ता छन् । सडकमार्गबाटै हेडवर्क्ससम्म सामग्री पुर्‍याउन मेलम्चीको पानीको सतह नघटेसम्म समस्या हुने भन्दै उनले कामदार पठाउनसमेत समस्या रहेको बताए । ‘त्यो क्षेत्रमा कामदारलाई कहाँ राख्ने भन्नेसमेत टुंगो लगाउन गाह्रो छ,’ उनले भने, ‘पहिलेका संरचना कुनै बाँकी छैनन्, अझै बाढी आउने हो कि भन्ने आशंका उत्तिकै छ ।’ कामदारलाई बास बस्ने स्थान नभएकाले त्यसको खोजी भइरहेको उनले बताए ।

बगाएको हेडवर्क्स संरचना निर्माण गरेर पानी सुरुङमा पथान्तरण गर्न लागि सडक संरचना निर्माण गर्नुपर्ने उनले बताए । सम्पन्नको चरणमा रहेको हेडवर्क्स बाढीले बगाएपछि झनै अन्योल छाएको उनले बताए । वैकल्पिक रूपमा पानी पथान्तरण गर्न निर्माण गरिएको कफर ड्याम पूर्ण रूपमा क्षति भएको उनले बताए । नदीको किनारैकिनार अस्थायी सडक निर्माण गरेर हेडवर्क्ससम्म सामग्री पुर्‍याउने सोचाइ रहेको भन्दै उनले पानीको बहाव नघटेसम्म त्यो पनि सम्भव नहुने बताए । तर, मुख्य सुरुङभित्र बाढीले कुनै क्षति नपुर्‍याएकाले पानी पथान्तरण गर्न खास समस्या नहुने उनले बताए । ‘झन्डै सुरुङ र अन्य संरचना मर्मतका लागि हेडवर्क्सको वैकल्पिक सुरुङ बन्द गरिसकेको अवस्थामा बाढी आयो र सुरुङमा क्षति भएन,’ उनले भने, ‘बाढी सुरुङभित्र पसेको भए ठूलो क्षति हुन्थ्यो ।’

क्षति बढी भएकाले आयोजनाको पहलले मात्र नभएर राष्ट्रिय गौरव आयोजनासमेत भएकाले राष्ट्रियस्तरबाट सोच्नुपर्ने प्रमुख पौडेलको भनाइ छ । ‘आयोजना क्षेत्रमा जाने/आउनेबाहेक अन्य काम सरकारले निर्णय नगरेसम्म गाह्रो भएको छ,’ उनले भने । यसअघि आयोजनाले मुख्य बाँधको मुखमा अस्थायी सुरुङ बनाई पानी पठाउने तयारी गरेको थियो । उक्त क्षतिकै कारण मेलम्चीको पानी कहिलेसम्म काठमाडौं आउला भन्नेमा आयोजनाका अधिकारीहरू नै अन्योलमा छन् । ‘हेडवर्क्स (मुख्य बाँधस्थल), सडक, पुललगायत मुहानको संरचना क्षतविक्षत अवस्थामा छन् ’ एक अधिकारीले भने, ‘सडक निर्माण भए एउटा खाका तयार हुन्थ्यो ।’