शिवपुरीमा बन्ने बाँधको डीपीआर तयार

बाँधले नागमती क्षेत्रको करिब ५० हेक्टर जमिन ओगट्नेछ । मन्त्रालयका एक अधिकारीका अनुसार सुक्खायाममा वाग्मतीमा प्रतिसेकेन्ड ४ सय लिटर पानी बगाउनका लागि बाँध निर्माण गर्न लागिएको हो । ‘वातावरणीय अध्ययन (ईआईए) भइसकेको छ, अब केही दिनभित्रै टेन्डर प्रक्रियामा जान्छौं,’ ती अधिकारीले कान्तिपुरसँग भने, ‘डीपीआर पनि पुनरावलोकन भइसकेको छ ।’ एसियाली विकास बैंक (एडीबी) को ५ अर्ब रुपैयाँ सहयोगमा बाँध निर्माण हुन लागेको हो । पाँच वर्षभित्र निर्माण सम्पन्न गर्ने गरी बाँध निर्माण प्रक्रिया अघि बढाइनेछ ।

अधिकार सम्पन्न एकीकृत वाग्मती आयोजनाका प्रमुख रवीन्द्र बोहराले संकलित पानीबाट विद्युत् उत्पादन गर्न डीपीआर पुनरावलोकन भएको बताए । ‘४/५ मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्न पुनरावलोकन गरेका छौं,’ उनले भने, ‘विद्युत्को चरम अभाव (पिक आवर) भएको समयमा यसले ठूलो राहत दिन्छ,’ उनले भने, ‘विद्युत् प्राधिकरणले पनि विद्युत् उत्पादन हुन्छ भनेर भनिसक्यो, त्यसकारण पनि डीपीआर पुनरावलोकन गरेका हौं ।’

वन मन्त्रालयले आयोजना क्षेत्रमा पर्ने रूख काट्ने सहमतिसमेत दिइसकेको उनले बताए । उक्त क्षेत्रमा झन्डै ३४ हजार रूख काट्नुपर्ने हुन्छ । आयोजनाका इन्जिनियर निश्चल छतकुलीले बाँधले ओगट्ने क्षेत्रमा ठूला रूख नभई बुट्यान मात्र रहेको बताए । ‘निकुञ्जभित्र ठूलो क्षति हुन्छ भन्ने छैन,’ उनले भने । हाल माथिल्लो धापमा निर्माण निर्माणाधीन बाँध र नागमती बाँधबीचको दूरी करिब एक किमि फरक हुनेछ । एक किमि क्षेत्रमा जंगलबाट जनावर ओहोरदोहोर गर्न सक्नेछन् । सुक्खा मौसममा वाग्मती नदीमा पानीको बहाव बढाउन मुहानमा दुईवटा बाँध निर्माण गर्न लागिएको अयोजना प्रमुख बोहराले बताए ।

सुक्खायाममा माथिल्लो बाँधबाट प्रतिसेकेन्ड ४० लिटर र नागमती बाँधबाट प्रतिसेकेन्ड ४ सय लिटर पानी बगाइनेछ । त्यसपछि दुवै ड्यामबाट प्रतिसेकेन्ड ४ सय ४० लिटर प्रतिसेकेन्ड पानी वाग्मतीमा बग्नेछ । ग्वान्जाउ–लामा–रमण ठेकेदार कम्पनीले करिब ५२ करोड रुपैयाँमा माथिल्लो बाँधको ठेक्का पाएको छ । धाप क्षेत्रमा निर्माणाधीन ड्यामले १४ हेक्टर जमिन ओगट्नेछ । शिवपुरी नागार्जुन निकुञ्जको मध्य भाग धाप क्षेत्रमा वर्षालगायत अन्य स्रोतबाट ८ लाख ५० हजार घनमिटर पानी बाँधमा संकलन गरिनेछ ।

माथिल्लो धापदेखि कटवाल दहसम्म अधिकार सम्पन्न वाग्मती एकीकृत विकास समितिले स्वच्छता कायम राख्न विभिन्न भौतिक पूर्वाधार निर्माण गरिरहेको छ । दुइटै बाँध निर्माण सम्पन्न भएपछि नुवाकोट, काठमाडौं र सिन्धुपाल्चोकको सीमामा पर्ने यो क्षेत्र आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा चिनिने बोहराले बताए । ‘यति उचाइमा पोखरी निर्माण हुनु निकै ठूलो कुरा हो, उत्तरतिर हिमशृंखला देखिन्छन्, नजिकै चिसापानी बजार छ,’ उनले भने, ‘उपत्यकाको सबैभन्दा नजिकको ट्रेकिङ रुट पनि हो ।’

बागद्वारबाट उत्पत्ति भएर बग्ने वाग्मतीको कटवाल दहसम्मको लम्बाइ ४४ किमि छ । अधिकांश क्षेत्रमा हरित उद्यानलगायत विभिन्न भौतिक संरचना निर्माण प्रक्रिया तीव्र रूपमा अघि बढेको उनले बताए । अधिकार सम्पन्न वाग्मती एकीकृत वाग्मती आयोजनाका इन्जिनियर छतकुलीले दुवै बाँध निर्माण भए वाग्मती नदीको शुद्धता आफैं कायम हुने दाबी गरे । ‘पानी नदीको मुख्य विशेषता हो, त्यसकारण बहाव बढ्नेबित्तिकै नदी सफा हुन्छ,’ उनले भने, ‘वाग्मतीको स्वरूप चाँडै फेरिन्छ ।’ भूकम्पीय जोखिमको हिसाबले निर्माणाधीन र प्रस्तावित बाँध बलियो भएको उनले बताए । ‘कुलेखानीजस्तै ढुंगा र चट्टानको बेसमा रक बाँध बनिरहेको छ,’ उनले भने । माथिल्लो धापमा बाँध निर्माण गर्ने क्रममा निकुञ्जका २८ सय रूख काटिएको उनले बताए । काटिएका रूखको सट्टामा ७० हजार नयाँ बिरुवा रोप्ने तयारी भइरहेको उनले बताए ।

यसबाट करिब ७ वर्षदेखि जारी वाग्मती सरसफाइ अभियानले सार्थकता पाउने वाग्मती सरसफाइ अभियानमा सक्रिय माला खरेलले बताइन् । ‘उचाइमा बाँध निर्माण हुनु राम्रो हो, पर्यटकीय हिसाबले पनि धाप निकै आकर्षक स्थान छ,’ उनले भनिन्, ‘सरकारले चाँडो निर्माण गर्नुपर्छ ।’ सुन्दरीजलदेखि कटवाल दहसम्मका नदी किनार भौतिक संरचनामा पनि ढिलाइ गर्न नहुने उनले बताइन् ।

आयोजनाले गोकर्ण ब्यारेजदेखि सिनामंगल क्षेत्रको करिब १४ किमि क्षेत्रमा ‘हरित उद्यान’ बनाउन सुरु गरेको छ । एसियाली विकास बैंक (एडीबी) को सहयोगमा परम्परागत शैलीको हरित उद्यान निर्माण प्रक्रिया अघि बढाइएको हो । नदी र सडकबीचको खाली १० मिटर भागमा परम्परागत शैली हरित उद्यान गर्ने योजना छ ।