बँदेलले ज्यानै जोखिममा

ढकाल बारीमा घाँस काट्दै थिए । उनी कुकुरले लखेट्दै गरेको बँदेलका सामुन्ने परे । बँदेलले झम्टिएपछि गम्भीर घाइते भएका उनको केही बेरमै प्राण गयो ।

चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज आसपासको मध्यवर्ती क्षेत्रका बस्तीमा ठूला जंगली जनावरहरू हात्ती, बाघ, गैंडा, भालुले दिने दुःख नौलो होइन । पछिल्ला वर्षहरूमा बँदेलको सास्ती पनि थपिएको छ । निकुञ्जका सूचना अधिकारी रहेका सहायक संरक्षण अधिकृत लोकेन्द्र अधिकारी भन्छन्, ‘निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रमा गत साउनयता वन्यजन्तु आक्रमणमा परेर ६ जनाको मृत्यु र २३ जना घाइते भएका छन् । त्यसमध्ये बँदेलका कारण एकको मृत्यु र पाँच जना घाइते भएका छन् ।’

चित्तल, मृगजस्तै बँदेलले पनि मुख्य रूपमा खेतीबालीमा नै नोक्सान पुर्‍याउँदै आएको छ । तर आक्रामक स्वभाव हुने भएका कारण बँदेलले मानिसलाई पनि हानि पुर्‍याउने गरेको छ । ‘बँदेलका कारण मान्छेको मृत्यु नै भएको तीन वर्षयता यो पहिलो घटना हो । तर तीन वर्षको बीचमा बँदेलले आक्रमण गर्दा घाइते हुनेहरू २२ जना छन् । अघिल्लो वर्ष बँदेलले आक्रमण गर्दा १३ जना घाइते भएका थिए,’ अधिकारीले भने । मुखमा तिखा दाह्रा, गँठिलो शरीर र तीव्र गतिमा दौडने भएका कारण यसको प्रहार घातक हुन्छ ।

‘घाँस काट्दै गरेका बेला दौडेर आएको बँदेलले ढकाललाई निसाना बनाएछ । रगत धेरै बगेपछि बचाउन सकिएन,’ घटना भएको क्षेत्र निकुञ्जको अयोध्यापुरी मध्यवर्ती उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष शिवजी गायकले भने । बँदेलको यस्तो भयानक आक्रमण उनले यसअघि नदेखेको र नसुनेको बताए ।

बँदेलले आलु, मकै, धान, गहुँजस्ता मुख्य बालीमा नोक्सान पुर्‍याउँछ । गैंडापछि बँदेलले गर्ने नोक्सानी धेरै रहेको गायक बताउँछन् । ‘निकुञ्जको हरेक क्षेत्रमा बँदेलको समस्या छ । खास गरेर माडी र नवलपुरको अमलटारीमा अझै बढी समस्या छ,’ निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत अणनाथ बरालले भने ।

गाउँघरको सुँगुर, बंगुरको जंगली रूप हो बँदेल । यसले बच्चाहरू पनि प्रशस्तै जन्माउँछ । १०/१२ वटासम्म बच्चा जन्माउने बराल बताउँछन् । बँदेललाई जंगलमा बाघ र चितुवाको डरबाहेक अरू ठूलो खतरा छैन । बाघको पनि मुख्य आहारा बँदेल होइन । ‘बच्चा धेरै जन्माउने तर मारिने खतरा कम भएका कारण यसको संख्या बढ्दै गएको जस्तो छ,’ बरालले भने । कृषि क्षेत्रमा नोक्सान पुर्‍याए आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा बँदेल मार्न पाउने व्यवस्था पनि भएको थियो । तर त्यो व्यवस्था त्यही वर्षका लागि मात्रै रहेको अधिकारीले जानकारी दिए ।

उनका अनुसार यसअघि बँदेलले गरेको क्षतिको राहत र क्षतिपूर्तिसमेत नपाउने अवस्था थियो । वन्यजन्तु क्षतिपूर्ति राहत निर्देशिका २०७५ मा संशोधन भएपछि बँदेलले पुर्‍याएको नोक्सानीमा राहत दिने व्यवस्था भएको उनले बताए । वन्यजन्तु आक्रमणका कारण मध्यवर्ती क्षेत्रमा स्थानीयको ज्यान गए मृतकका परिवारले १० लाख रुपैयाँ राहत पाउने कानुनी व्यवस्था छ । घाइतेले उपचार खर्च र बालीको क्षतिपूर्ति पनि पाउँछन् ।